Παιδιά: Ο δούρειος ίππος της σχέσης

Ποια είναι μια από τις μεγαλύτερες απειλές για μια συντροφική σχέση ή ένα γάμο; Η συνήθης απάντηση είναι το εξωσυντροφικό σεξ ή μια παράλληλη σχέση. Πολλές σχέσεις δοκιμάζονται ή και διαλύονται λόγω ερωτικών αναζητήσεων εκτός σχέσης (αλλά και πάλι, όχι στον βαθμό που νομίζουμε). Υπάρχει όμως μια ακόμα πιο επικίνδυνη και ύπουλη απειλή για τις συντροφικές σχέσεις, η οποία μάλιστα δεν αναγνωρίζεται ως απειλή, γι’ αυτό ακριβώς και είναι πιο επικίνδυνη: τα παιδιά.

Οι άνθρωποι έχουμε την τάση να ακολουθούμε τα κυρίαρχα κοινωνικά αφηγήματα που καθορίζουν τι είναι μια σωστή, άξια ζωή. Ένα από τα πιο ισχυρά αφηγήματα είναι το να παντρευτούμε και να κάνουμε παιδιά, καθώς, διδασκόμαστε, αυτό φέρνει ικανοποίηση από τη ζωή και ευτυχία. Εξακολουθεί να έχει πέραση η άποψη ότι ένα ζευγάρι χωρίς παιδιά δεν είναι οικογένεια. Η λαϊκή σοφία μας διδάσκει ότι τα παιδιά φέρνουν ένα ζευγάρι πιο κοντά, το δένουν. Τελικά ισχύει;

Εδώ και δεκαετίες διεξάγονται έρευνες που εξετάζουν την ποιότητα των συντροφικών σχέσεων και την ικανοποίηση από τη σχέση, συγκρίνοντας ζευγάρια με παιδιά με ζευγάρια χωρίς παιδιά. Τα αποτελέσματα είναι αδιαμφισβήτητα: ο ερχομός των παιδιών σηματοδοτεί μια κατακόρυφη μείωση της ικανοποίησης που αντλεί το ζευγάρι από τη σχέση. Σε πολλές περιπτώσεις, οι σύντροφοι παύουν να αντλούν χαρά και ικανοποίηση από τη σχέση και αποξενώνονται· αυτό συχνά οδηγεί σε χωρισμό, σε μια τεταμένη συμβίωση δύο ξένων «για χάρη των παιδιών» ή σε έναν ανέραστο συμβατικό γάμο δύο συνεργατών, οι οποίοι απλώς εκτελούν τα καθήκοντά τους προκειμένου να λειτουργεί εύρυθμα ο ιμάντας παραγωγής της οικογένειας.

Γιατί, όμως, η γέννηση ενός παιδιού είναι συχνά καταστροφική για μια συντροφική σχέση; Οι λόγοι είναι πολλοί· οι βασικότεροι είναι πρώτον η έμφυλη κατανομή των οικογενειακών καθηκόντων και δεύτερον το παιδοκεντρικό μοντέλο ανατροφής που επικρατεί εδώ και λίγες δεκαετίες. Και οι δύο αυτές παράμετροι επηρεάζονται από το μορφωτικό και οικονομικό επίπεδο της κάθε οικογένειας. Η έλευση ενός παιδιού έχει διαπιστωθεί ότι α) πολλαπλασιάζει τις δουλειές του σπιτιού και τις υποχρεώσεις· β) αυξάνει το στρες και την πίεση που νιώθουν και οι δύο γονείς επειδή μειώνεται ο χρόνος για συζήτηση και συντροφικότητα· γ) επηρεάζει αρνητικά τη σεξουαλική ζωή του ζευγαριού· δ) τροποποιεί τις προσδοκίες που έχει ο κάθε σύντροφος από τη σχέση αλλά και από τη ζωή γενικότερα· γ) επιδεινώνει την ανισότητα μεταξύ των δύο γονέων σε βάρος των γυναικών και ε) οδηγεί το ζευγάρι να αξιολογεί αρνητικά τον γάμο (Twenge, Campbell, Foster, 2003). Ειδικά δε στις περιπτώσεις που η εγκυμοσύνη δεν είναι σχεδιασμένη, όταν γεννιέται το παιδί η ικανοποίηση από τη σχέση μειώνεται ακόμα περισσότερο (Doss, Rhoades, Stanley, & Markman, 2009· Twenge, ό.π.)

Δεν χρειάζεται να είμαστε ειδικοί για να αναγνωρίσουμε ότι όταν σε μια δυαδική σχέση –ακόμα και σε μια φιλική σχέση− μπαίνει ένας τρίτος, η δυναμική αναγκαστικά αλλάζει· όχι απαραίτητα προς το χειρότερο, αλλά σίγουρα αλλάζει. Ήδη το 1957, η έρευνα που διεξήγαγε ο LeMasters επισήμανε ότι η προσθήκη (ή η αφαίρεση) ενός μέλους της οικογένειας προκαλεί την αναδιοργάνωση του οικογενειακού συστήματος. «Αυτή την αναδιοργάνωση μπορούμε να την περιγράψουμε ως κρίση: μια καταλυτική αλλαγή για την οποία τα παλιά μοτίβα συμπεριφοράς είναι πλέον ανεπαρκή» (Twenge, ό.π.). Φανταστείτε πώς θα ήταν αν κάθε φορά που βρισκόσασταν οι δυο σας σαν ζευγάρι να ήταν από κοντά ο κολλητός του, ο κουμπάρος σας, μια φίλη. Μπορεί οι τρεις σας να κάνατε φοβερή παρέα, αλλά πώς θα επηρεαζόταν η σχέση σας σαν ζευγάρι; Όσο σημαντικό και απολαυστικό κι αν είναι να περνάμε χρόνο όλοι μαζί σαν οικογένεια, δεν βοηθάει τη συντροφική σχέση αν οι δυο μας βρισκόμαστε μόνο όταν είναι και το παιδί παρόν.

Σε αντίθεση με τις παλιότερες γενιές, τα νέα ζευγάρια δίνουν πάρα πολύ μεγάλη σημασία στην ανατροφή του παιδιού· ασχολούνται πολύ πιο ενεργά και συνειδητά με την ψυχολογική ανάπτυξη του παιδιού τους, όχι μόνο με το να του παρέχουν πρακτική φροντίδα, δηλαδή τροφή και στέγη. Το καινούργιο παιδοκεντρικό μοντέλο ανατροφής παιδιών συνεπάγεται ότι και οι δύο γονείς περνούν πολύ περισσότερο χρόνο με τα παιδιά τους, παίζουν μαζί τους, ενδιαφέρονται για τα συναισθήματά τους και την ψυχολογική τους ανάπτυξη (Bianchi, Robinson, & Milkie, 2006· Treas, & Golub-Sass, 2000· Lamb, & Owen, 1999· Manzoni, Sala, & Solari, 2016). Μάλιστα, αυτή η αύξηση είναι πολύ μεγαλύτερη στους πατεράδες τις τελευταίες δεκαετίες, δεδομένου ότι παλιότερα ο ρόλος του πατέρα είχε πάρα πολύ διαφορετικό περιεχόμενο σε σύγκριση με σήμερα (Hofferth, & Sandberg, 2013· Pepin & Cotter, 2018· Parker & Wang, 2013· Kimmel, 2017). Χωρίς αμφιβολία, αυτό είναι ωφέλιμο για τα παιδιά, αλλά στις περισσότερες περιπτώσεις σημαίνει πολύ λιγότερο χρόνο για το ίδιο το ζευγάρι. Στο τέλος της ημέρας, όταν πλέον τα παιδιά έχουν κοιμηθεί, οι σύντροφοι είναι και οι δύο εξαντλημένοι − ίσα που μπορούν να πουν δυο κουβέντες – και αυτές συνήθως αφορούν τις υποχρεώσεις που έχουν ως γονείς, όχι το μεταξύ τους.

Ταυτόχρονα, τις τελευταίες δεκαετίες όλο και περισσότερες γυναίκες ευαισθητοποιούνται πάνω στην ανισότητα των φύλων και αρνούνται να λειτουργούν όπως οι μητέρες τους και οι γιαγιάδες τους, δηλαδή να είναι αποκλειστικά υπεύθυνες για τις δουλειές του σπιτιού και το μεγάλωμα των παιδιών. Σίγουρα όλο και περισσότεροι πατεράδες θέλουν και οι ίδιοι να περνούν ποιοτικό χρόνο με το παιδί τους και να συμμετέχουν στις δουλειές του σπιτιού, όπως καταφαίνεται στις μελέτες που ανέφερα παραπάνω. Παρ’ όλ’ αυτά, η ανισότητα παραμένει πολύ υψηλή, ακόμα και σε πιο χώρες όπως η Σουηδία ή η Γερμανία. Έρευνες των τελευταίων ετών δείχνουν ότι το μεγαλύτερο βάρος των οικιακών εργασιών εξακολουθεί να πέφτει στους ώμους των γυναικών. Μάλιστα, οι γυναίκες επωμίζονται ακόμα περισσότερες οικιακές υποχρεώσεις μόλις γίνουν μητέρες, ακόμα και όταν και οι δύο γονείς εργάζονται εκτός σπιτιού (Coltrane, 2011· Lippe and Poortman, 2016· Duvander and Johansson, 2012· Thébaud, 2015· Casper and Kelly, 2013). Αυτή η ανισότητα συνεπάγεται ότι οι νέες μητέρες πολύ συχνά νιώθουν αδικημένες και εγκλωβισμένες σε μια απογοητευτική κατάσταση χωρίς διέξοδο· ταυτόχρονα, θυμώνουν με τον σύζυγό τους, που δεν μοιράζεται τις ευθύνες στον ίδιο βαθμό. Το αποτέλεσμα είναι περισσότεροι τσακωμοί και αλληλοκατηγορίες, καθώς οι πατεράδες από την πλευρά τους νιώθουν πως ό,τι και να κάνουν, ποτέ δεν είναι αρκετό.

Μια άλλη παράμετρος που χρειάζεται να συνυπολογίσουμε η κοινωνική εξιδανίκευση της μητρότητας, η οποία συνεπάγεται ότι αρκετές νέες μητέρες, ειδικά όσες δεν είναι τόσο παραδοσιακές, συχνά απογοητεύονται από την πραγματικότητα της μητρότητας. Δεν είναι τόσο ρόδινη και ευτυχισμένη όσο διαφημίζεται. Αυτή η διάψευση προκαλεί αρνητικά συναισθήματα, τα οποία είναι πολύ δύσκολο να ομολογήσουν στον εαυτό τους, πόσο μάλλον να μοιραστούν με άλλους· παραμένει ταμπού για μια νέα μητέρα να ομολογήσει ότι πολλές φορές μες στην ημέρα δεν περνάει καθόλου καλά με το μωρό της.

Εξάλλου, δεν είναι λίγες οι φορές που η συντροφική σχέση του ζευγαριού μπορεί να κλυδωνιζόταν ήδη πριν από την έλευση του παιδιού. Πολλές γυναίκες αποφασίζουν να κάνουν παιδί επειδή η συντροφική σχέση δεν πάει καλά με την ελπίδα το παιδί να τους φέρει κοντά ή τουλάχιστον να πάρουν όση αγάπη τους λείπει από το παιδί που θα έρθει. Όταν γεννιέται το παιδί, πολλές νέες μητέρες αφοσιώνονται πλήρως σε αυτό και διοχετεύουν όλη τους την αγάπη, στοργή και νοιάξιμο αποκλειστικά στο βρέφος τους· ικανοποιούν την ανάγκη τους για άγγιγμα και ανθρώπινη επαφή μόνο με το παιδί τους και παραγκωνίζουν τον άντρα τους σε δορυφορικό ρόλο. Το γεγονός ότι πολλές μητέρες νιώθουν ότι ο άντρας τους δεν καταλαβαίνει πόσο ζορίζονται σε πολλά επίπεδα (σωματικά, ψυχολογικά, πρακτικά) επιδεινώνει την αίσθηση αδικίας και απόστασης.

Όμως και οι νέοι πατεράδες νιώθουν αδικημένοι και ότι η γυναίκα τους δεν τους καταλαβαίνει. Οι περισσότεροι άντρες πολύ σπάνια έχουν προετοιμαστεί κοινωνικά για τον ρόλο του πατέρα με βάση το παιδοκεντρικό μοντέλο ανατροφής σε μια ισότιμη συντροφική σχέση. Δεν μπορούν να καταλάβουν τι βιώνει η σύντροφός τους, που κατά κανόνα καταβάλλει τον περισσότερο συναισθηματικό μόχθο στη σχέση. Δεν ισχύει πάντοτε ότι οι άντρες αδιαφορούν για τη γυναίκα τους ή για το παιδί τους αλλά πολύ απλά δεν ξέρουν πώς να συμπεριφερθούν κατάλληλα στις νέες συνθήκες και απαιτήσεις. Αρκετοί πατεράδες νιώθουν ότι η γυναίκα τους δεν τους νοιάζεται πιά, αφού δίνει όλη της την προσοχή αποκλειστικά στο μωρό. Νιώθουν παραγκωνισμένοι και αποκλεισμένοι από την υποτιθέμενα ιερή σχέση μητέρας-παιδιού.

Τα ζευγάρια, ειδικά αυτά με μικρά παιδιά, έχουν να αντιμετωπίσουν τόσες πολλές προκλήσεις και υποχρεώσεις λόγω της γονεϊκότητας, που συχνά βάζουν τη σχέση στον αυτόματο πιλότο. Είναι λίγο πολύ σαν η σχέση τους να είναι ένα μεγάλο δέντρο που δεν χρειάζεται καθημερινό πότισμα αφού τραβάει νερό από τον υδροφόρο ορίζοντα. Κι ύστερα, αρκετά χρόνια μετά, όταν τα παιδιά έχουν μεγαλώσει αρκετά και οι γονεϊκές υποχρεώσεις έχουν κάπως μειωθεί, το ζευγάρι κοιτάζει το δέντρο της σχέσης τους και βλέπει ότι ξεράθηκε, αφού κανείς δεν το πότιζε τόσα χρόνια. Το παιδί έχει πάντα την προτεραιότητα, σε βάρος της σχέσης του ζευγαριού. Ο ποιοτικός χρόνος που περνάει το ζευγάρι μόνο του, χωρίς το παιδί, μειώνεται ή εξαφανίζεται τελείως. Μάλιστα, τα περισσότερα ζευγάρια το θεωρούν αυτό απολύτως φυσιολογικό, άρα δεν κάνουν προσπάθεια να το αλλάξουν. Αν ζούμε αυτή την κατάσταση σαν φυσική πορεία ενός γάμου, δεν αντιδρούμε. Όμως η συντροφική σχέση βλάπτεται από την έλλειψη ποιοτικού χρόνου, που δεν μπορεί να είναι τα δέκα λεπτά πριν μας πάρει ο ύπνος από εξάντληση ή μια έξοδο για τρεις ώρες δυο φορές τον μήνα όταν το παιδί είναι με τη γιαγιά ή την μπεϊμπισίτερ.

Ωστόσο, Η γέννηση ενός παιδιού δεν επηρεάζει αρνητικά τη συντροφική σχέση σε όλες τις περιπτώσεις. Σύμφωνα με έρευνες, πολλά ζευγάρια αναφέρουν ότι η γέννηση του παιδιού τους τους έφερε πιο κοντά και δυνάμωσε τον δεσμό τους. Αυτό, ωστόσο, συμβαίνει σε ζευγάρια που ήταν πιο ικανοποιημένα με τη σχέση τους πριν από τη γέννηση του παιδιού τους (Lawrence & Bradbury, 2007). Άλλες παράμετροι που προστατεύουν τη συντροφική σχέση από το να πάθει ζημιά μετά τη γέννηση του παιδιού είναι οι εξής: α) να υπάρχει ένα καλό δίκτυο κοινωνικής υποστήριξης της νέας οικογένειας, το οποίο παρέχει συναισθηματική και πρακτική βοήθεια στους νέους γονείς, μειώνοντας το άγχος και αυξάνοντας την ικανοποίηση στη σχέση (Nomaguchi & Brown, 2011)· β) ευελιξία και προσαρμοστικότητα στις νέες συνθήκες που δημιουργεί το παιδί: όσο πιο διατεθειμένοι είναι οι δύο σύντροφοι να προσαρμοστούν στις απαιτήσεις της γονεϊκότητας και να κάνουν αλλαγές στις καθημερινές τους ρουτίνες, τόσο υψηλότερο είναι το επίπεδο συζυγικής ικανοποίησης· και γ) κοινός χρόνος: όσο περισσότερο ποιοτικό χρόνο περνούν οι σύντροφοι ως ζευγάρι πέρα από το να επιτελούν τα καθήκοντα της γονεϊκότητας, τόσο ισχυρότερος παραμένει ο συναισθηματικός δεσμός (Galovan et al, 2011).

Το να δημιουργήσουμε ως ζευγάρι μεγάλες νησίδες χρόνου στη φουρτουνιασμένη θάλασσα των καθημερινών δουλειών και υποχρεώσεων είναι απολύτως απαραίτητο για να μην τα κακαρώσει η σχέση. Οι νησίδες αυτές δεν μπορεί να είναι μια δίωρη έξοδος Σάββατο παρά Σάββατο, διότι αυτό μας κάνει να αγχωνόμαστε να περάσουμε καλά με το ζόρι μέσα σε ένα δίωρο. Χρειαζόμαστε χρόνο, έχουμε ανάγκη να ξυπνήσουμε χαλαρά ένα Σάββατο πρωί, χωρίς να πρέπει αμέσως να τρέξουμε σαν τρελοί· χρειαζόμαστε να αράξουμε στο κρεβάτι, να γαργαληθούμε, να κάνουμε αγκαλιές ή σεξ, ακόμα και να καβγαδίσουμε και μετά να έχουμε χρόνο να το κουβεντιάσουμε χαλαρά και όχι υπό την απειλή ενός ρολογιού. Αυτό, φυσικά, σημαίνει ότι θα χρειάζεται να παρκάρουμε το παιδί κάπου αλλού για κάποιες ώρες την εβδομάδα, κάτι πολύ δύσκολο (αλλά όχι ανέφικτο) για τα περισσότερα ζευγάρια.

Εύκολες λύσεις δεν υπάρχουν. Πολλές φορές χρειάζεται να κάνουμε δύσκολες επιλογές: ή θα μειώσουμε τον χρόνο που εργαζόμαστε ή θα ρίξουμε τα στάνταρ όσον αφορά την καθαριότητα και τις δουλειές του σπιτιού ή θα πάψουμε να δίνουμε πάντα προτεραιότητα στα παιδιά, ακόμη και όταν αυτό είναι, εν μέρει, σε βάρος τους.

Όμως αν πραγματικά μας νοιάζει η συντροφική μας σχέση, καλούμαστε να τη βγάλουμε από τον αυτόματο πιλότο και να φροντίσουμε τη σύνδεσή μας ως ζευγάρι. Δεν αρκεί να είμαστε στον ίδιο χώρο ή να φέρνουμε σε πέρας τις υποχρεώσεις μας ως γονείς. Αυτό που μας ένωσε σαν ζευγάρι ήταν οι αγκαλιές, τα φιλιά, τα αστεία που μοιραζόμασταν, κάποιες δραστηριότητες αλλά και τα λόγια αγάπης και τρυφερότητας, το να κοιτάμε ο ένας τον άλλον στα μάτια. Όλα αυτά τα χρειαζόμαστε εφ’ όρου ζωής στη σχέση μας, αν θέλουμε να την κρατήσουμε ζωντανή και καλή.

Βιβλιογραφία

• Bianchi, S. M., Robinson, J. P., & Milkie, M. A. (2006). How American parents spend time: A cultural shift in parenting. Annals of the American Academy of Political and Social Science, 563(1), 21-40.
• Casper, W. J., και Kelly, E. L. (2013). The time-use consequences of parenthood on leisure and volunteer activity. Journal of Family Issues, 34(6), 782-808.
• Coltrane, S. (2011). Division of household labor and the transition to parenthood. Men and Masculinities, 14(3), 299-317.
• Doss, B. D., Rhoades, G. K., Stanley, S. M., & Markman, H. J. (2009). The effect of the transition to parenthood on relationship quality: An 8-year prospective study. Journal of Personality and Social Psychology, 96(3), 601-619.
• Duvander, A. Z., και Johansson, M. (2012). Parental leave, childcare and gender equality in the Nordic countries. Journal of European Social Policy, 22(5), 441-456.
• Galovan, A. M., Teti, D. M., & Stifter, C. A. (2011). Mother and father leisure time and marital satisfaction during early parenthood. Journal of Leisure Research, 43(2), 163-186.
• Hofferth, S. L., & Sandberg, J. F. (2013). Changes in parent-child time together: 1997 to 2012. Annals of Leisure Research, 16(4), 455-475.
• Houts, R. M., Robins, E., & Huston, T. L. (1996). Compatibility and the development of premarital relationships. Journal of Marriage and Family, 58(1), 7-20.
• Kimmel, M. S. (2017). Gender revolution rebounds: New forms of masculinity in the twenty-first century. Oxford University Press.
• Kohn, J. L., Rholes, W. S., Simpson, J. A., Martin, A. M., Tran, S., και Wilson, C. L. (2012). Changes in marital satisfaction across the transition to parenthood: The role of adult attachment orientations. Personality and Social Psychology Bulletin, 38(11), 1500-1512.
• Lamb, M. E., & Owen, M. T. (1999). Time with children: The impact of parents’ employment on parent–child interaction. Applied Developmental Science, 3(2), 93-103.
• Lawrence, E., & Bradbury, T. (2007). Trajectories of change in physical aggression and marital satisfaction. Journal of Family Psychology, 21(2), 236-247.
• LeMasters, E. E. (1957). Wife or worker? A study of wives employed outside the home. Social Forces, 35(3), 226-232.
• Manzoni, A., Sala, E., & Solari, A. (2016). How has parenting changed over time? A generational approach. Demographic Research, 35, 835-878.
• Nomaguchi, K. M., & Brown, S. L. (2011). Parental strains and rewards among mothers: The role of education. Journal of Marriage and Family, 73(3), 621-636.
• Parker, K., & Wang, W. (2013). Modern parenthood: Roles of moms and dads converge as they balance work and family. Pew Research Center.
• Pepin, J. R., & Cotter, D. A. (2018). Fathers’ time with children in dual-parent households: Trends and correlates, 1965-2011. Journal of Marriage and Family, 80(2), 391-403.
• Rauer, A. J., Karney, B. R., Garvan, C. W., και Hou, W. K. (2012). Relationship risks in context: A cumulative risk approach to understanding relationship satisfaction. Journal of Marriage and Family, 74(4), 852-869.
• Thébaud, S. (2015). Gendered expectations: The effect of the first child on divisions of household labor. Journal of Marriage and Family, 77(3), 560-576.
• Treas, J., & Golub-Sass, F. (2000). Changing rhythms of American family life. Russell Sage Foundation.
• Twenge, J. M., Campbell, S. M., και Foster, C. A. (2003). Parenthood and marital satisfaction: A meta-analytic review. Journal of Marriage and Family, 65(3), 574-583.
• Twenge, J. M., Campbell, W. K., και Foster, C. A. (2010). Parenthood and marital satisfaction: A longitudinal and meta-analytic review. Journal of Marriage and Family, 72(3), 612-626.
• Van der Lippe, T., και Poortman, A. R. (2016). Changes in housework after childbirth: A panel study. Journal of Marriage and Family, 78(1), 49-70.
• Volling, B. L., McElwain, N. L., και Miller, A. L. (2010). Emotion regulation in context: The jealousy complex between young siblings and its relations with child and family characteristics. Journal of Family Psychology, 24(2), 115-124.