Τι σημαίνει για εσένα το ότι δεν έχεις παιδιά;
Δεν σημαίνει τίποτα.
Ήταν μια συνειδητή απόφαση αυτή;
Ναι, ήταν εντελώς συνειδητή.
Σε ποια ηλικία το αποφάσισες;
Από πάντα. Από μικρό παιδί έλεγα: «Εγώ δεν θέλω να κάνω παιδιά, δεν θέλω να έχω μωρό. Εγώ δεν θέλω να κάνω παιδιά». Από πάντα.
Είναι εμπειρία πάρα πολλών γυναικών, αλλά πού να τολμήσουν να βγουν να το πούνε;
Ναι. Με σοκάρει κι εμένα που το λέω. Παρ’ όλο που είμαι συνειδητοποιημένη, με σοκάρει. Για πάρα πολλά χρόνια έλεγα: «Τι μου συμβαίνει; Έχω πρόβλημα; Είμαι προβληματική; Γιατί; Τι λάθος έχω σε σχέση με τις άλλες γυναίκες; Γιατί;» Και ενοχή: «Είμαι εγωίστρια;» Ενοχή μεγάλη. Την οποία δεν έχω αποβάλει εκατό τοις εκατό.
Σε τι πλαίσια βγαίνει αυτή η ενοχή; Με ποιες αφορμές;
Δεν υπάρχει κάποια αφορμή. Το σκέφτομαι συχνά-πυκνά. «Είμαι εγωίστρια; Είμαι ανεύθυνη;» Εγώ νομίζω ότι από περισσότερη ευθύνη δεν έχω κάνει παιδί. Δηλαδή, μου φαίνεται πολύ βαριά η ευθύνη αυτή – τόσο βαριά, που δεν θέλω να την αναλάβω. Δεν θέλω κιόλας. Δεν το θέλω, ρε παιδί μου! Δεν το θέλω καθόλου! Είμαι σαράντα επτά χρονών και είμαι σε κλιμακτήριο. Δεν μπορώ να κάνω παιδιά. Παρ’ όλα αυτά, δεν το έχω μετανιώσει. Καθόλου. Ακούω πολύ συχνά να λένε «θα το μετανιώσεις». Μου το λένε πάρα πολύ αυτό. Κι αυτό είναι βία! «Θα το μετανιώσεις», «θα το μετανιώσεις». Από το ευρύτερο οικογενειακό περιβάλλον, ακόμα και από ασθενείς μου και φίλους. Προκλιμακτηριακά, πριν από μερικά χρόνια, όταν άρχισα να έχω ανωμαλίες στον κύκλο, κάποια στιγμή θεώρησα ότι μπορεί να είμαι έγκυος και πανικοβλήθηκα. Πήρα ένα τεστ εγκυμοσύνης, κλείστηκα στο μπάνιο, δεν μπορούσα να το κάνω, πανικοβλήθηκα. Ήμουνα πάρα πολύ χάλια, έτρεμα, έλεγα «τι θα κάνω, τι θα κάνω, δεν θέλω, δεν θέλω!» και μετά είπα στον εαυτό μου: «Μην κάνεις έτσι, στο κάτω-κάτω υπάρχει και η επιλογή της άμβλωσης». Και μετά ηρέμησα. Δεν σκέφτηκα: «Α εντάξει, μήπως, τελευταία ευκαιρία». Δεν ήθελα!
Καταλαβαίνω. Είναι μια γνώση που έχεις για τον εαυτό σου από πολύ μικρή ηλικία. Παρ’ όλα αυτά, λόγω της φυσικοποίησης της μητρότητας, ενοχοποιείσαι και αναρωτιέσαι τι τρέχει μ’ εσένα.
Ναι, γιατί ξέρεις, είναι ένας ρόλος που έχει δοθεί απ’ την κοινωνία και τη θρησκεία. Είναι κυρίαρχος ρόλος απ’ την κοινωνία προς τις γυναίκες. Και όταν βγαίνεις έξω απ’ αυτό… Στην αρχή, που είσαι πιο μικρή, δεν είσαι συνειδητοποιημένη, δεν το’ χεις ψάξει, δεν έχεις ακούσει… Σιγά-σιγά αν μπορέσεις, αρχίζεις και συνειδητοποιείς ότι δεν είναι εκ των ων ουκ άνευ ότι μια γυναίκα κι ένας άντρας πρέπει να γίνουν οπωσδήποτε μητέρα και πατέρας. Αυτό δεν το έχεις ως προσλαμβάνουσα από μικρή ηλικία. Από μικρή ηλικία σε μεγαλώνουν ως δυνητική μητέρα. Άρα όταν δεν το κλωτσάς και περνάνε τα χρόνια, αρχίζεις να αναρωτιέσαι: «Παιδιά, τι γίνεται; Γιατί; Κάνω κάτι λάθος; Γιατί είμαι εγώ –ας πούμε σε εισαγωγικά– ανώμαλη;». Σε εισαγωγικά, γιατί δεν μ’ αρέσει η λέξη καθόλου. Μη φυσιολογική. Αρχίζεις να μπαίνεις σ’ αυτό το τριπάκι.
Ανέφερες ότι υπέστης πιέσεις να γίνεις μητέρα από διάφορους. Από ποιους;
Από τον γαμπρό μου και την αδελφή μου. Από τη μητέρα μου πιο ήπια, καθώς και από το ευρύτερο οικογενειακό και συγγενικό περιβάλλον. Και πάρα πολύ μεγάλη πίεση από τις ασθενείς μου. Τις γυναίκες ασθενείς μου.
Σου έλεγαν τι να κάνεις με τη μήτρα σου;
Και όχι μόνο. Πολλές φορές, υπάρχουν γυναίκες –μεγαλύτερης ηλικίας συνήθως– που με παίρνουν στο τηλέφωνο και, πριν μου ζητήσουν οτιδήποτε, μου λένε: «Γεια σου, Άννα μου, γεια σου γιατρέ μου, γεια σου κυρία _____. Έχουμε τίποτα ευχάριστο; Έχουμε κανένα νέο;».
Πώς σε κάνει να αισθάνεσαι αυτό;
Τραγικά.
Σαν να καλείσαι να απολογείσαι για τη ζωή σου;
Σαν να με στήνουν στον τοίχο! Σαν να με κατηγορούν και σαν να με θεωρούν ανεπαρκή σε αυτόν τον τομέα. Σε ορισμένες λέω ότι είναι επιλογή μου. Σοκάρω. Σε άλλες που δεν το λέω και με ρωτάνε αν έχω παιδιά και λέω όχι, με κοιτάζουν με οίκτο. Και μετά μου λένε: «Άκου με που είμαι μεγαλύτερη, θα το μετανιώσεις» και «κάνε τώρα, είναι στο χέρι σου, γυναίκα είσαι. Εσύ έχεις την ευθύνη. Εσύ έχεις την ευθύνη». Τον άντρα μου που, επίσης είναι γιατρός, κανείς δεν τον ρωτάει αν έχει κάνει παιδί και γιατί όχι .
Σε θυμώνει αυτό;
Το έχω συνηθίσει. Είμαι καλά πλέον με αυτό, δεν με ενοχλεί. Το έχω πια ξεπεράσει. Για πολλά χρόνια μ’ ενοχλούσε φριχτά και το συζήτησα με τον άντρα μου, ο οποίος είναι πάρα πολύ υποστηρικτικός σύντροφος, είμαι πάρα πολύ τυχερή σε αυτό. Ένας λόγος που δεν έκανα παιδιά ήταν ότι ήταν πάρα πολύ υποστηρικτικός και ο άντρας μου. Δεν μπορούσε ποτέ να διανοηθεί αυτό που περνάω. Το συζητήσαμε, είμαι πια καλά με αυτό. Δεν με ενοχλεί. Δεν αφήνω να με πληγώσει πια. Δεν αφήνω να με επηρεάσει. Γι’ αυτό και το συζητάω.
Δηλαδή, καλούσουν να κάνεις κάποιου είδους coming out ως άτεκνη γυναίκα;
Με ρωτούσανε! Ένα απ’ τα πρώτα που ρωτάνε… Θα σου διηγηθώ και μια πρόσφατη κομβική ιστορία απ’ το ιατρείο. Έχω μια φωτογραφία του ανιψιού μου όταν ήταν μωρό, την οποία έχω πλέον κρύψει γιατί όποιος την έβλεπε έλεγε: «Α, να σας ζήσει τι ωραίο μωρό!» Κι έλεγα: «Δεν είναι, είναι το ανίψι μου», οπότε έλεγαν: «Ααα δεν έχετε παιδιά εσείς;» με οίκτο. Δεν το άντεχα πια αυτό.
Αυτόν τον οίκτο;
Ναι, ναι! Μου έλεγαν: «Ε, δεν πειράζει. Μικρή είστε ακόμα». Δηλαδή, ήταν δεδομένο. Δεν υπήρχε ως επιλογή ότι μπορεί να μη θέλω, μπορεί να ’χω πρόβλημα. Και αυτό είναι τρομερό τραύμα το να γυρνάς το μαχαίρι σε μια γυναίκα που θέλει κι έχει προσπαθήσει κι έχει πρόβλημα.
Ακριβώς. Έχεις υποστεί πιέσεις από γυναικολόγους/επαγγελματίες υγείας;
Η γυναικολόγος μου είναι γυναίκα ήπια, πάρα πολύ ήπια. Όχι, όχι. Δεν μπορώ να πω ότι δέχτηκα τρομερές πιέσεις. Εμμέσως αλλά ήπια. Όχι τρομερές πιέσεις. Το δέχτηκε, το αποδέχτηκε και δεν το συζητάμε πια.
Η ατεκνία έχει επηρεάζει την κοινωνική σου ζωή με κάποιον τρόπο;
Ναι, γιατί τα ζευγάρια με παιδιά, δηλαδή φίλες/φίλοι που, περνώντας τα χρόνια, μπαίνανε σ’ αυτό το mode της οικογένειας με παιδιά μετά άρχισαν να βρίσκουν οικογένειες με παιδιά για να κάνουν παρέα, και για να κάνουν και τα παιδιά παρέα.
Οπότε έχασες ανθρώπους στη ζωή σου;
Δεν μπορώ να πω ότι τις έχασα γιατί τσακωθήκαμε ή οτιδήποτε, αλλά ναι. Χάσαμε επαφή. Ας πούμε, δεν κάνουμε παρέα όσο παλιά γιατί εκείνοι προχώρησαν σε ένα άλλο mode και τρόπο ζωής: οικογένεια με παιδιά.
Μετανιώνεις για κάτι στη ζωή σου;
Μετανιώνω για πολλά πράγματα, όπως όλοι οι άνθρωποι στη ζωή. Βεβαίως. Αλλά όχι γι’ αυτό. Βέβαια, σκέφτομαι κάποιες φορές πώς θα ήταν αν είχα ένα… Το σκέφτομαι. Αλλά πολύ γρήγορα λέω: «Όχι, όχι, όχι δεν! Αυτό δεν είναι για μένα». Δηλαδή, κάποιες φορές σκέφτηκα μήπως δεν έκανα δικό μου παιδί, αλλά μήπως βοηθούσα κάποιο παιδί ως ανάδοχη. Αλλά και πάλι το απέρριψα. Δεν μπορώ να μπω σε αυτή τη διαδικασία, δεν το θέλω!
Δεν σου λέει κάτι, το ακούω. Αλλά ταυτόχρονα ακούω ότι σαν να πρέπει να το δικαιολογήσεις το γιατί δεν το θέλεις. Δεν αρκεί απλά ένα «δεν θέλω» .
Φφφφ, ναι!
Είναι τόσο φυσικοποιημένη η μητρότητα, που πρέπει να δώσουμε εξηγήσεις για αυτή τη, μέσα σε εισαγωγικά, ανωμαλία όπως είπες.
Και ξέρεις, με ενοχλεί πάρα πολύ ως κατηγόρια και ως βάρος το ότι ακούω συχνά-πυκνά από άντρες κυρίως αλλά και από γυναίκες να λένε ότι οι γυναίκες που δεν κάνουν παιδιά είναι εγωίστριες και ψιλοτομαρίστριες, που κοιτάζουν μόνο τη βολή τους και την άνεσή τους. Επίσης, νιώθω πάρα πολύ τυχερή που είμαι επαγγελματίας και αφεντικό του εαυτού μου. Γιατί ξέρω ότι σε διάφορες υπηρεσίες με βάρδιες όπως αν ήμουν σε νοσοκομείο ή σε μονάδα υγείας, οι γυναίκες που δεν έχουν παιδιά είναι αυτές που τρώνε όλο το λούκι. Το να κάθονται σε γιορτές, σε αργίες, σε Σαββατοκύριακα και να βγάζουν τις δύσκολες βάρδιες γιατί οι άλλοι στέκονται πίσω από το «εγώ έχω οικογένεια και παιδιά, με χρειάζονται και πρέπει να είμαι εκεί».
Αποκρύπτεις ποτέ το ότι δεν έχεις παιδιά για να αποφύγεις όλο αυτό το… Υπεκφεύγεις;
Βέβαια. Υπεκφεύγω, ναι, ναι! Είμαι πολύ ειλικρινής, Λύο. Είμαι πολύ ειλικρινής σε αυτά που σου λέω. Ναι.
Για να μη δέχεσαι όλο αυτό μετά; Τις επιθέσεις και τον οίκτο;
Δεν μπορώ! Δηλαδή, δεν θέλω να εξηγώ στον καθένα. Δεν υπάρχει και λόγος να απολογούμαι στον καθένα, να βλέπω αυτόν τον οίκτο. Να φανταστείς, πριν από κάνα χρόνο ήρθε στο γραφείο μου ένας καινούριος ασθενής και όταν ήρθε, εγώ καθάριζα το ιατρείο ανάμεσα στα ραντεβού. Κάθισε στον καναπέ, με κοίταξε και μου λέει: «Άννα μου, από που είσαι; Ο μπαμπάς σου είναι από την Κ.;». Ύστερα μου λέει: «Εγώ έχω ένα πάρκο οδηγικής συμπεριφοράς για παιδιά. Να έρθεις, να πάρεις τα παιδιά σου και…» . Το θεώρησε δεδομένο βλέποντας την ηλικία μου. Και του λέω: «Ξέρεις, δεν έχω παιδιά». Και μου λέει: «Α! Άννα μου, εγώ θα σε παντρέψω!». Δηλαδή, θεώρησε δεδομένο ότι δεν είμαι παντρεμένη. Του ήταν αδιανόητο στα κουτάκια που έχει στο μυαλό του ότι εγώ είμαι παντρεμένη σ’ αυτή την ηλικία και δεν έχω παιδιά. Στην αρχή, τον κοίταξα λίγο περίεργα και όταν κατάλαβα άρχισα να γελάω. Του είπα: «Είπα ότι δεν έχω παιδιά, όχι ότι δεν είμαι παντρεμένη». Και μου λέει: «Α! Είσαι παντρεμένη; Πόσα χρόνια;». Του λέω: «Δέκα» και μου λέει: «Παναγία μου, Άννα μου!». Μ’ έναν οίκτο δηλαδή ότι «πω, πω δεν μπορείς να κάνεις παιδιά ε;».
Οπότε κάθε ξένος έχει δικαίωμα να σε οικτίρει και να έχει άποψη για τη ζωή σου.
Ναι. Είναι παραβιαστικό. Είναι βία! Αυτό είναι βία!
Είναι όντως βία. Απλά, είναι τόσο διαδεδομένη που οι άλλοι δεν το καταλαβαίνουν. Μόνο οι γυναίκες που την υφίστανται.
Όχι δεν το καταλαβαίνουν. Οι άνθρωποι για καλό το κάνουν, σε εισαγωγικά, ας πούμε. Αλλά είναι βία! Είναι βία και το λέω εγώ που το υφίσταμαι ξέρεις πόσα χρόνια;
Ποια λέξη προτιμάς;
Καμία. Γιατί να με προσδιορίζει αυτό; Έχω τόσα άλλα στη ζωή μου. Καλά, το «μητέρα» το θεωρώ χειρότερο απ’ όλα. «Εγώ είμαι μάνα», λέει η άλλη. Και λοιπόν; Αυτό προσδίδει ένα προνόμιο σ’ εκείνη και ένα ανάθεμα σ’ εμένα που δεν είμαι. Δηλαδή, αν είχα ξεσκίσει το σώμα μου, αν είχα πάρει ορμόνες, αν είχα λιανιστεί προσπαθώντας, θα ήμουν οσιομάρτυρας. Θα είχα μια θέση στο πάνθεο. Το ότι από επιλογή μου δεν προσπάθησα ποτέ και δεν ήθελα, με καθιστά συνώνυμη… Τι να σου πω;
Σε βάζει σε μια υποδεέστερη κατηγορία;
Ναι!
Αμφισβητείται ακόμα και η γυναικεία σου φύση.
Ναι! Και το ότι δεν προσέφερα στην κοινωνία. Όπως διάβασα πρόσφατα, δεν το θυμάμαι σε ποιον τοίχο, έναν κύριο που έλεγε ότι «οι γυναίκες δεν έχετε μόνο δικαιώματα σε αυτή την κοινωνία, έχετε και υποχρεώσεις». Και η υποχρέωση είναι να γίνεις μάνα.
Η μήτρα στην υπηρεσία του κράτους και της πατρίδας.
Ναι! Και της κοινωνίας, και της θρησκείας και, και, και…
