Ελευθεροπαιδεία: Μια προσέγγιση προσωπικής ανάπτυξης
Η Ελευθεροπαιδεία είναι μια θεωρητική και βιωματική προσέγγιση που άρχισε να διαμορφώνεται το 1979 στο Βέλγιο και στη Γαλλία από τον πανεπιστημιακό καθηγητή φιλοσοφίας και ψυχολογίας Daniel Le Βοn και την ομάδα συνεργατών του.
Είναι μια πολύπλευρη μέθοδος προσωπικής ανάπτυξης, η οποία στοχεύει στο να μας βοηθήσει ως άτομα να αποδεσμευτούμε από τα εσωτερικά και τα εξωτερικά εμπόδια που ενοχλούν, περιορίζουν ή ανακόπτουν την προσωπική μας εξέλιξη. Eίναι επίσης μέθοδος πρόληψης για ψυχολογικές διαταραχές ή δυσκολίες στην επικοινωνία. Συμβάλλει, επίσης, στο να αλλάξουμε ή να τροποποιήσουμε διάφορες ακατάλληλες ή ανεπιθύμητες συμπεριφορές, που εξακολουθούν να μας δημιουργούν προβλήματα, παρότι τις έχουμε αναγνωρίσει με τη λογική μας, αλλά δεν μπορούμε να τις αλλάξουμε στην πράξη. Διότι δεν αρκεί μια γνωσιακή ανάλυση και κατανόηση των προβλημάτων μας προκειμένου να απαλλαχθούμε από αυτά, αλλά μια συναισθηματική κατανόηση, αυτοαποδοχή και επεξεργασία των όσων έχουμε ζήσει προκειμένου να αλλάξουμε συμπεριφορές.
Η καινοτομία της συνίσταται στο ότι, ενώ οι ψυχοθεραπείες ή άλλες προσεγγίσεις προσωπικής εξέλιξης σταματούν στο επίπεδο του χαρακτήρα ή της συμπεριφοράς, στοχεύουν δηλαδή, κυρίως, στη βελτίωση της λειτουργίας της προσωπικότητας, η Ελευθεροπαιδεία περιλαμβάνει, επίσης, μιαν άλλη προοπτική, την εξέλιξη του «προσώπου». Στοχεύει δηλαδή σε μια πιο ριζική μεταμόρφωση, που αφορά την προσωπική, υποστασιακή μας ελευθερία.
Μια άλλη καινοτομία της είναι ότι δεν χρησιμοποιεί τεχνικές για την επίτευξη των στόχων της, εφόσον οι τεχνικές και η επιστήμη δεν είναι σε θέση να προσεγγίσουν ούτε την ουσία του ανθρώπου ούτε την εξέλιξη του «προσώπου».
Αφού δεν χρησιμοποιεί τεχνικές, πώς επιτυγχάνει τους στόχους της;
Με δραστηριότητες στις οποίες οι συμμετέχοντες εξελίσσουν και καλλιεργούν εσωτερικές ποιότητες, όπως η αντίληψη της υποκειμενικότητάς τους και της υπευθυνότητας που απορρέει από αυτήν, η ενημερότητα για τον εσωτερικό λόγο μας, η αυτοπαρουσία (présence à soi, δηλαδή, η αντιστοιχία του συνειδητού βιώματος με τον εσωτερικό ή τον εκφρασμένο λόγο μας), αλλά και άλλες ποιότητες, απαραίτητες για να κατορθώσουμωε ως άνθρωποι να κατευθυνθούμε ελεύθεροι και ελεύθερες προς αυτό προς το οποίο τείνουμε βαθύτερα.
Γιατί τη λένε Ελευθεροπαιδεία;
Ο Βέλγος ιδρυτής της προσέγγισης επέλεξε τις ελληνικές λέξεις «ελευθερία» και «παιδεία», η οποία σημαίνει μόρφωση αλλά και διαμόρφωση. Αυτή η ονομασία εκφράζει την πεποίθηση ότι είναι δυνατό να μάθουμε να ζούμε ελεύθερα. Όταν μιλάμε για ελευθερία, δεν αναφερόμαστε στη νομική ή την πολιτική ελευθερία, αλλά στην εσωτερική ελευθερία, που μας επιτρέπει να σκεφτόμαστε και να δρούμε χωρίς άχρηστους εσωτερικούς ή εξωτερικούς εξαναγκασμούς, να είμαστε δημιουργικοί και, σε τελική ανάλυση, αν θέλουμε, να γίνουμε ευτυχισμένοι.
Η Ελευθεροπαιδεία ως προσέγγιση είναι ένας οδηγός για να συνοδεύει τον καθένα και την καθεμία μας στο δικό του μονοπάτι και όχι ένα βιβλίο συνταγών που εφαρμόζονται γενικά για όλους σε οποιαδήποτε κατάσταση. Σήμερα υπάρχουν πολλοί χιλιάδες άνθρωποι κυρίως στη Γαλλία, το Βέλγιο και την Ολλανδία, που χρησιμοποιούν αυτή τη μέθοδο κι έτσι καθιστούν τη ζωή τους πιο ευχάριστη, πιο εύκολη, πιο ενδιαφέρουσα, πιο αποτελεσματική και πιο πλούσια σε νόημα.
Πώς αντιλαμβάνεται η Ελευθεροπαιδεία τον χρόνο;
Το παρελθόν
Είναι προφανές δεν θα προοδεύαμε ως άνθρωποι αν δεν συγκρατούσαμε τις πληροφορίες που έχουν συγκεντρώσει κατά τη διάρκεια των χρόνων που έχουμε ζήσει.
Ωστόσο, μαζί με τις χρήσιμες πληροφορίες που συγκρατούνται στη μνήμη μας, υπάρχουν αναπόφευκτα και ίχνη δυσάρεστων ή πραγματικά οδυνηρών εμπειριών που χρειάστηκε κάποτε να υποστούμε και που δεν αποφέρουν καμία χρησιμότητα. Το πένθος από την απώλεια ενός αγαπημένου ανθρώπου μπορεί να έχει αφήσει μέσα μας όχι μόνο οδυνηρές αναμνήσεις, αλλά και τωρινούς φόβους.
Σε ηλικία 14 ετών η Μαρία έχασε τον πατέρα της, ένα πολύ σημαντικό πρόσωπο εκείνο τον καιρό. Στην πράξη, δεν ξεπέρασε ποτέ αυτή την απώλεια κι έχει αναπτύξει μια παράλογη δυσπιστία για τους μεγαλύτερους άντρες, πράγμα που είναι πηγή ποικίλων προβλημάτων.
Όλα τα γεγονότα του παρελθόντος έχουν αφήσει τα ίχνη τους πάνω μας, θετικά αλλά και αρνητικά.
Ο Μάρκος παραμένει σημαδεμένος από την πολύ αυστηρή διαπαιδαγώγηση που έλαβε μέσα στην πολύ συντηρητική οικογένειά του. Ακόμη και σήμερα δυσκολεύεται να ζήσει τη σεξουαλικότητά του ελεύθερα, γιατί ταλαιπωρείται από ενοχές, παρ’ όλο που θεωρητικά ξέρει ότι δεν θα έπρεπε να ενοχοποιείται.
Έτσι λοιπόν, η ερώτηση που τίθεται για πολλούς από μας είναι: υπάρχει ακόμη κάποιος τρόπος να αποστασιοποιηθούμε από τα αρνητικά ίχνη που άφησε το παρελθόν μέσα μας; Μπορούμε να επανακτήσουμε την ελευθερία της συμπεριφοράς μας;
Η Ελευθεροπαιδεία δείχνει ότι είναι δυνατό να κάνουμε αλλαγές και προτείνει τα μέσα γι’ αυτό.
Το παρόν
Αυτό που μετράει είναι να ζούμε καλά στο παρόν. Το παρελθόν δεν μπορούμε να το ξαναφτιάξουμε παρά μόνο στη φαντασία μας κι αυτό σπάνια είναι καλή ιδέα. Μπορούμε όμως να το απαλύνουμε, ώστε να πάψει να διαρρέει στο παρόν μας με αρνητικούς τρόπους. Το μέλλον είναι πάρα πολύ νωρίς για να το ζήσουμε, μπορούμε μόνο να το προετοιμάσουμε, πράγμα απαραίτητο.
Έτσι μένει το παρόν. Το πραγματικά σημαντικό είναι να ζήσουμε ένα ενδιαφέρον, ευχάριστο, χρήσιμο παρόν, όπως το θέλουμε να είναι.
Αυτό προϋποθέτει να έχουμε μια εσωτερική ελευθερία υψηλού βαθμού, πράγμα που απαιτεί να μπορούμε να ξέρουμε τι συμβαίνει μέσα μας – να αφουγκραστούμε το βίωμά μας. Αυτή την ειδικής ποιότητας προσοχή και επίγνωση την αποκαλούμε «»αυτοπαρουσία» (présence à soi), «παρουσία» στον εαυτό μας, σ’ αυτό που συμβαίνει μέσα μας. Αυτή η αυτοπαρουσία μας βοηθά επίσης ν’ αποκτήσουμε επίγνωση αυτού που πραγματικά θέλουμε και να διαπραγματευτούμε τις προσδοκίες των άλλων για μας.
Η Ελευθεροπαιδεία βασίζεται στο γεγονός ότι δεν είναι αρκετό να έχουμε ένα ιδανικό για να ζήσουμε καλά, αλλά είναι απαραίτητο να πραγματοποιήσουμε αυτό που θέλει ο βαθύτερος εαυτός μας. Ως μέθοδος παρέχει συγκεκριμένα μέσα για να προσεγγίσουμε αυτή την ελευθερία της συμπεριφοράς και της αυτοπραγμάτωσης.
Το μέλλον
Θεωρητικά, όλες και όλοι μας μπορούμε να οργανώσουμε το μέλλον μας ξεκινώντας από τώρα. Ωστόσο, η εμπειρία δείχνει ότι οι δομές που μας περιβάλλουν (η χώρα, η οικογένεια, η θρησκεία, η παράδοση, η εργασία, η μόδα, η εκπαίδευση κ.λ.π.) συχνά βάζουν τεράστιους περιορισμούς στην εξέλιξή μας. Δεν θα μας ήταν εξαιρετικά χρήσιμο αν κάποιες από αυτές τις δομές απαλύνονταν και γίνονταν λιγότερο καταπιεστικές; Η Ελευθεροπαιδεία ως προσέγγιση λαμβάνει σοβαρά τις επιρροές που ασκεί το κοινωνικό μας πλαίσιο στην προσωπική μας ανάπτυξη και την ελευθερία κινήσεων. Δεν ζούμε ανεξάρτητα από το κοινωνικό μας περιβάλλον και εξυπακούεται ότι μας επηρεάζει και ενίοτε μας καταπιέζει.
Εδώ, επίσης, η Ελευθεροπαιδεία προτείνει εργαλεία, τα οποία βαθμιαία αλλάζουν με θετικό τρόπο τους θεσμούς μέσα στους οποίους ζούμε.
Τα παραπάνω αποτελούν μια πολύ σύντομη και κατά προσέγγιση περίληψη των βασικών αρχών της Ελευθεροπαιδείας. Είναι όμως ήδη διακριτή η γενική κατεύθυνση προς την οποία εξελίσσεται η πρακτική που ακολουθεί τις βασικές αυτές αρχές.
Τι σημασία έχει η «ελευθερία;»
Πιστεύουμε πως δεν είναι δυνατό να παρουσιάσει κανείς μια μέθοδο προσωπικής ανάπτυξης, αν δεν πάρει θέση όσον αφορά το πρόβλημα ή το μυστήριο της ανθρώπινης ελευθερίας.
Ένας από τους κινδύνους που διατρέχουμε, όταν θέλουμε ν’ αναφερθούμε στην ελευθερία είναι να αναφερθούμε σ’ αυτήν συναισθηματικά, με πάθος. Κι αυτό είναι πολύ κατανοητό, αφού στο κάτω κάτω, όλοι και όλες μας θεωρούμε την ελευθερία έναν ουσιώδη και αποφασιστικό παράγοντα, που αποτελεί τη βάση για όλα τα υπόλοιπα.
Μπορούμε να περιορίσουμε τον κίνδυνο να γίνουμε συναισθηματικοί, μόλις ορίσουμε επακριβώς σε ποια ελευθερία αναφερόμαστε. Γνωρίζουμε πολλές ελευθερίες: φιλοσοφική, ψυχολογική, θρησκευτική, πολιτική, νομική, επιστημονική, οικονομική, καλλιτεχνική, για να κατονομάσουμε μόνο τις κυριότερες.
Σημαντικότερη, ωστόσο, είναι η εσωτερική ελευθερία, από την οποία εξαρτώνται όλες οι άλλες. Αν μέσα μου δεν νιώθω ελεύθερος/η, δύσκολα θα αξιοποιήσω τις εξωτερικές ελευθερίες, όπως συχνά αποδεικνύεται όταν νέοι νόμοι επιτρέπουν πιο ελεύθερες συμπεριφορές αλλά οι άνθρωποι παραμένουν δέσμιοι ενός παλιότερου, εσωτερικευμένου μοντέλου. Αν μέσα μου δεν είμαι ελεύθερη/ος, ακόμα και να αρθούν οι εξωτερικοί περιορισμοί (π.χ. να πεθάνει ένας γονιός που μου απαγόρευε κάτι), εγώ εξακολουθώ να με περιορίζω.
Η ελευθερία σκέψης ή δράσης δεν είναι ποτέ απόλυτη. Πάντοτε είμαστε «λίγο ως πολύ ελεύθεροι να….». Είμαστε λίγο ως πολύ ελεύθερες να συναινέσουμε ή όχι στα όσα συμβαίνουν γύρω μας. Με άλλα λόγια, ποτέ δεν μπορούμε να κατακτήσουμε την πλήρη ελευθερία, αφού υπάρχουν άπειροι εξαναγκασμοί (εξωτερικοί και εσωτερικοί) που περιορίζουν ή καταπνίγουν τη συναίνεσή μας σε διάφορους βαθμούς.
Έτσι, μπορούμε ν’ αρχίσουμε δίνοντας έναν αρνητικό ορισμό της ελευθερίας, δηλαδή να την ορίσουμε ως τη σχετική απουσία επιβεβλημένων, μη ηθελημένων εξαναγκασμών.
Περιτριγυριζόμαστε συνεχώς από εξαναγκασμούς. Η σκέψη μας περιορίζεται τρομακτικά από τον πολιτισμό στον οποίο έχουμε ανατραφεί, από τη γλώσσα μέσα στην οποία σκεφτόμαστε, από το πολιτικό περιβάλλον μέσα στο οποίο βρισκόμαστε, κ.ο.κ. Κατά συνέπεια, η συμπεριφορά μας καθοδηγείται άμεσα αλλά συνήθως έμμεσα και υποδόρια από ένα πλήθος νόρμες και κανόνες, τους οποίους δύσκολα αντιλαμβανόμαστε και τους οποίους, άλλωστε, θα ήταν αρκετά δύσκολο ν’ αποτινάξουμε εντελώς.
Ας δώσω ένα παράδειγμα: Θεωρητικά, είμαι ελεύθερος να κυκλοφορήσω γυμνός σε μια παραλία γυμνιστών, αλλά στην πράξη, η ανατροφή μου, οι αρχές μου, τα βιώματά μου μπορεί να καθιστούν αυτή την ελευθερία τελείως άκυρη, ανύπαρκτη, εξίσου ρεαλιστική όσο και το να βγάλω τα ρούχα μου σε μια τράπεζα. Ενώ, δηλαδή, υπάρχει εξωτερική ελευθερία, εσωτερικά δεν είμαι ελεύθερος να κυκλοφορώ γυμνός, ακόμα και σε μια παραλία γυμνιστών. Μπορούμε να σκεφτούμε πολλά παρόμοια παραδείγματα απόστασης εξωτερικής και εσωτερικής ελευθερίας· λόγου χάρη, μπορεί να επιθυμώ διακαώς να κάνω σεξ με ένα άτομο, μπορεί ακόμα και αυτό το άτομο να το θέλει, ωστόσο η ιδέα αυτή να με αναστατώνει υπερβολικά λόγω της ανατροφής μου και των επιρροών μου, ακόμα και αν διαφωνώ με αυτές. Κατά συνέπεια, είναι πιθανό να εμποδίζομαι να εκπληρώσω την επιθυμία μου λόγω μιας εσωτερικής ανελευθερίας.
Η Ελευθεροπαιδεία μας δείχνει τρόπους να διευρύνουμε την εσωτερική μας ελευθερία, ώστε να διεκδικήσουμε και την εξωτερική μας ελευθερία στον μέγιστο δυνατό βαθμό.
