Πόσο ελεύθερη/ος είμαι;
Συχνά μας πιάνουμε να συμπεριφερόμαστε με τρόπο που τελικά δεν μας εξυπηρετεί ή ακόμα μας κάνει και κακό, αλλά είναι σαν να μην μπορούμε να κάνουμε αλλιώς. Πολλοί από εμάς αυτό το αντιλαμβανόμαστε ως «άλλα λέει το μυαλό και άλλα η καρδιά» ή «λογικά ξέρω τι να κάνω, αλλά συναισθηματικά δεν μπορώ να πράξω αλλιώς».
Με άλλα λόγια, συμπεριφερόμαστε και αντιδρούμε με τρόπο αυτοματισμένο, σαν κάτι να μας ξεπερνάει και κάνουμε τα ίδια και τα ίδια, παρ’ ότι δεν μας συμφέρει.
Η συμβουλευτική προσέγγιση της Ελευθεροπαιδείας προτείνει τρόπους να απαλλαγούμε από αυτές τις αυτοματισμένες συμπεριφορές, ώστε να λειτουργούμε πιο ελεύθερα, διεκδικώντας τα πραγματικά μας θέλω. Με άλλα λόγια, τα εμπόδια που ζω τώρα και με κρατάνε πίσω γίνεται να τα μετασχηματίσω σε εφόδια που με πάνε μπροστά σαν άνθρωπο;
Είναι προφανές δεν θα προοδεύαμε ως άνθρωποι αν δεν συγκρατούσαμε τις πληροφορίες που έχουν συγκεντρώσει κατά τη διάρκεια των χρόνων που έχουμε ζήσει.
Ωστόσο, μαζί με τις χρήσιμες πληροφορίες που συγκρατούνται στη μνήμη μας, υπάρχουν αναπόφευκτα και ίχνη δυσάρεστων ή πραγματικά οδυνηρών εμπειριών που χρειάστηκε κάποτε να υποστούμε και που δεν αποφέρουν καμία χρησιμότητα. Το πένθος από την απώλεια ενός αγαπημένου ανθρώπου μπορεί να έχει αφήσει μέσα μας όχι μόνο οδυνηρές αναμνήσεις, αλλά και τωρινούς φόβους.
Οι προκλήσεις και τα προβλήματα που κληθήκαμε να αντιμετωπίσουμε μεγαλώνοντας μας ανάγκασαν να δημιουργήσουμε μηχανισμούς άμυνας και αυτοπροστασίας. Λόγου χάρη, αν από μικρός κάθε φορά που έλεγα τη γνώμη μου έτρωγα ξύλο, πολύ γρήγορα εκπαιδεύτηκα να κρατάω το στόμα μου κλειστό. Κι αυτό ήταν μια έξυπνη συμπεριφορά, γιατί με γλίτωνε από τον πόνο. Αν σε μικρή ηλικία, έτρωγα bullying στο σχολείο και έμαθα να κρύβομαι και να προσπαθώ να γίνομαι αόρατη και έτσι πέτυχα να μειώνεται η βία εναντίον μου, σιγά σιγά μου έγινε δεύτερη φύση να περνάω απαρατήρητη. Αν όταν ήμουν μικρός οι άλλοι με μείωναν και με υποβίβαζαν κι εγώ για να αντέξω έμαθα να λέω ψεύτικες ιστορίες ηρωισμού, ικανοτήτων και επιτευγμάτων, καλά έκανα, γιατί έτσι κατόρθωσα να διατηρήσω μια αίσθηση εσωτερικής αξίας.
Αυτοί οι μηχανισμοί άμυνας ήταν πολύ έξυπνοι και καλά κάναμε και τους αναπτύξαμε τότε που τους χρειαζόμασταν. Όμως στο σήμερα, που οι συνθήκες έχουν αλλάξει, οι μηχανισμοί αυτοί έχουν πάψει να είναι λειτουργικοί. Δεν με συμφέρει πια να περνάω απαρατήρητη, γιατί έτσι απομονώνομαι. Δεν με συμφέρει πλέον να λέω ψέματα για τις ικανότητές μου, γιατί ξεμπροστιάζομαι. Δεν με συμφέρει πια να κρατάω το στόμα μου κλειστό συνέχεια, γιατί δεν διεκδικώ αυτά που δικαιούμαι.
Το πρόβλημα έγκειται στο ότι οι αυτοί οι μηχανισμοί άμυνας είναι πλέον αυτοματισμένοι. Η πανοπλία που πολύ έξυπνα δημιούργησα στα παιδικά μου χρόνια για να προστατεύομαι τώρα μου είναι βάρος και με εμποδίζει να λειτουργώ ελεύθερα στις νέες συνθήκες της ζωής μου.
Αναπόφευκτα, λοιπόν, τίθεται το ερώτημα: υπάρχει ακόμη κάποιος τρόπος να αποστασιοποιηθούμε από τα αρνητικά ίχνη που άφησε το παρελθόν μέσα μας; Μπορούμε να επανακτήσουμε την ελευθερία της συμπεριφοράς μας; Η Ελευθεροπαιδεία δείχνει ότι είναι δυνατό να κάνουμε αλλαγές και προτείνει τα μέσα γι’ αυτό. Μπορούμε να μετατρέψουμε τα εμπόδια του παρελθόντος μας σε τωρινά εφόδια.
Το παρόν
Αυτό που μετράει είναι να ζούμε καλά στο παρόν. Το παρελθόν δεν μπορούμε να το ξαναφτιάξουμε παρά μόνο στη φαντασία μας κι αυτό σπάνια είναι καλή ιδέα. Μπορούμε όμως να το απαλύνουμε, ώστε να πάψει να διαρρέει στο παρόν μας με αρνητικούς τρόπους. Το μέλλον είναι πάρα πολύ νωρίς για να το ζήσουμε, μπορούμε μόνο να το προετοιμάσουμε, πράγμα απαραίτητο.
Έτσι μένει το παρόν. Το πραγματικά σημαντικό είναι να ζήσουμε ένα ενδιαφέρον, ευχάριστο, χρήσιμο παρόν, όπως το θέλουμε να είναι.
Αυτό προϋποθέτει να έχουμε μια εσωτερική ελευθερία υψηλού βαθμού, πράγμα που απαιτεί να μπορούμε να ξέρουμε τι συμβαίνει μέσα μας – να αφουγκραστούμε το βίωμά μας. Αυτή την ειδικής ποιότητας προσοχή και επίγνωση την αποκαλούμε «»αυτοπαρουσία» (présence à soi), «παρουσία» στον εαυτό μας, σ’ αυτό που συμβαίνει μέσα μας. Αυτή η αυτοπαρουσία μας βοηθά επίσης ν’ αποκτήσουμε επίγνωση αυτού που πραγματικά θέλουμε και να διαπραγματευτούμε τις προσδοκίες των άλλων για μας.
Η Ελευθεροπαιδεία βασίζεται στο γεγονός ότι δεν είναι αρκετό να έχουμε ένα ιδανικό για να ζήσουμε καλά, αλλά είναι απαραίτητο να πραγματοποιήσουμε αυτό που θέλει ο βαθύτερος εαυτός μας. Ως μέθοδος παρέχει συγκεκριμένα μέσα για να προσεγγίσουμε αυτή την ελευθερία της συμπεριφοράς και της αυτοπραγμάτωσης.
Το μέλλον
Θεωρητικά, όλες και όλοι μας μπορούμε να οργανώσουμε το μέλλον μας ξεκινώντας από τώρα. Ωστόσο, η εμπειρία δείχνει ότι οι δομές που μας περιβάλλουν (η χώρα, η οικογένεια, η θρησκεία, η παράδοση, η εργασία, η μόδα, η εκπαίδευση κ.λ.π.) συχνά βάζουν τεράστιους περιορισμούς στην εξέλιξή μας. Δεν θα μας ήταν εξαιρετικά χρήσιμο αν κάποιες από αυτές τις δομές απαλύνονταν και γίνονταν λιγότερο καταπιεστικές; Η Ελευθεροπαιδεία ως προσέγγιση λαμβάνει σοβαρά τις επιρροές που ασκεί το κοινωνικό μας πλαίσιο στην προσωπική μας ανάπτυξη και την ελευθερία κινήσεων. Δεν ζούμε ανεξάρτητα από το κοινωνικό μας περιβάλλον και εξυπακούεται ότι μας επηρεάζει και ενίοτε μας καταπιέζει.
Εδώ, επίσης, η Ελευθεροπαιδεία προτείνει εργαλεία, τα οποία βαθμιαία αλλάζουν με θετικό τρόπο τους θεσμούς μέσα στους οποίους ζούμε.
Τα παραπάνω αποτελούν μια πολύ σύντομη και κατά προσέγγιση περίληψη των βασικών αρχών της Ελευθεροπαιδείας. Είναι όμως ήδη διακριτή η γενική κατεύθυνση προς την οποία εξελίσσεται η πρακτική που ακολουθεί τις βασικές αυτές αρχές.
Τι σημασία έχει η «ελευθερία;»
Πιστεύουμε πως δεν είναι δυνατό να παρουσιάσει κανείς μια μέθοδο προσωπικής ανάπτυξης, αν δεν πάρει θέση όσον αφορά το πρόβλημα ή το μυστήριο της ανθρώπινης ελευθερίας.
Ένας από τους κινδύνους που διατρέχουμε, όταν θέλουμε ν’ αναφερθούμε στην ελευθερία είναι να αναφερθούμε σ’ αυτήν συναισθηματικά, με πάθος. Κι αυτό είναι πολύ κατανοητό, αφού στο κάτω κάτω, όλοι και όλες μας θεωρούμε την ελευθερία έναν ουσιώδη και αποφασιστικό παράγοντα, που αποτελεί τη βάση για όλα τα υπόλοιπα.
Μπορούμε να περιορίσουμε τον κίνδυνο να γίνουμε συναισθηματικοί, μόλις ορίσουμε επακριβώς σε ποια ελευθερία αναφερόμαστε. Γνωρίζουμε πολλές ελευθερίες: φιλοσοφική, ψυχολογική, θρησκευτική, πολιτική, νομική, επιστημονική, οικονομική, καλλιτεχνική, για να κατονομάσουμε μόνο τις κυριότερες.
Σημαντικότερη, ωστόσο, είναι η εσωτερική ελευθερία, από την οποία εξαρτώνται όλες οι άλλες. Αν μέσα μου δεν νιώθω ελεύθερος/η, δύσκολα θα αξιοποιήσω τις εξωτερικές ελευθερίες, όπως συχνά αποδεικνύεται όταν νέοι νόμοι επιτρέπουν πιο ελεύθερες συμπεριφορές αλλά οι άνθρωποι παραμένουν δέσμιοι ενός παλιότερου, εσωτερικευμένου μοντέλου. Αν μέσα μου δεν είμαι ελεύθερη/ος, ακόμα και να αρθούν οι εξωτερικοί περιορισμοί (π.χ. να πεθάνει ένας γονιός που μου απαγόρευε κάτι), εγώ εξακολουθώ να με περιορίζω.
Η ελευθερία σκέψης ή δράσης δεν είναι ποτέ απόλυτη. Πάντοτε είμαστε «λίγο ως πολύ ελεύθεροι να….». Είμαστε λίγο ως πολύ ελεύθερες να συναινέσουμε ή όχι στα όσα συμβαίνουν γύρω μας. Με άλλα λόγια, ποτέ δεν μπορούμε να κατακτήσουμε την πλήρη ελευθερία, αφού υπάρχουν άπειροι εξαναγκασμοί (εξωτερικοί και εσωτερικοί) που περιορίζουν ή καταπνίγουν τη συναίνεσή μας σε διάφορους βαθμούς.
Έτσι, μπορούμε ν’ αρχίσουμε δίνοντας έναν αρνητικό ορισμό της ελευθερίας, δηλαδή να την ορίσουμε ως τη σχετική απουσία επιβεβλημένων, μη ηθελημένων εξαναγκασμών.
Περιτριγυριζόμαστε συνεχώς από εξαναγκασμούς. Η σκέψη μας και η συμπεριφορά μας περιορίζονται από τον πολιτισμό στον οποίο έχουμε ανατραφεί, από τη γλώσσα μέσα στην οποία σκεφτόμαστε, από το πολιτικό περιβάλλον μέσα στο οποίο βρισκόμαστε, τις παραδόσεις κ.ο.κ. Κατά συνέπεια, η συμπεριφορά μας καθοδηγείται άμεσα αλλά συνήθως έμμεσα και υποδόρια από ένα πλήθος νόρμες και κανόνες, τους οποίους δύσκολα αντιλαμβανόμαστε ως κατασκευές και τους οποίους, άλλωστε, θα ήταν αρκετά δύσκολο ν’ αποτινάξουμε εντελώς.
Η Ελευθεροπαιδεία μας δείχνει τρόπους να διευρύνουμε την εσωτερική μας ελευθερία, ώστε να διεκδικήσουμε και την εξωτερική μας ελευθερία στον μέγιστο δυνατό βαθμό.
