Τι σημαίνει για σένα το ότι δεν έχεις παιδιά;
Από τη μία πλευρά, σημαίνει ελευθερία και νομίζω ότι είναι ο βασικός λόγος που δεν το έχω κάνει. Εδώ βέβαια μπαίνουν οι λόγοι που δεν το έχω κάνει. Παράλληλα με αυτόν της ελευθερίας, έχω δύο βασικά ερωτήματα στο κομμάτι να τεκνοποιήσω. Δεν έχω δώσει ακόμα την απάντηση στο ερώτημα που με τρόμαζε όταν ήμουν παιδί: «Μαμά γιατί πεθαίνουμε;». Δεν το έχω διαχειριστεί αυτό το κομμάτι όσο και να το δουλεύω, παρότι είμαι πολλά χρόνια σε ψυχοθεραπεία. Αλλά όσο και αν έχω αποδεχτεί τον θάνατο και ότι ναι, έτσι είναι τα πράγματα, με πονάει το να το προκαλέσω σε μια ψυχή. Αυτό είναι πολύ αποτρεπτικό για εμένα. Θυμάμαι ακόμα το όταν μου είπε η μητέρα μου ότι κάποια στιγμή θα πεθάνουμε και το πώς λειτούργησε μέσα μου. Από τότε έχω τον φόβο του θανάτου. Όσο και να το δουλεύω, εάν συνδεθώ με τη σκέψη της απουσίας από τη γη, αγχώνομαι και απλά απομακρύνω τη σκέψη. Οπότε, αυτό είναι ένα σημαντικό κομμάτι, πλην όμως δεν είναι αρκετό για να ισορροπήσει τα δεδομένα της κοινωνίας όπου οι γυναίκες γύρω έχουν παιδιά στην ηλικία μου.
Σε λίγους μήνες γίνομαι σαράντα ένα. Είμαι με σύντροφο χωρισμένο με ένα παιδάκι και στη διάθεσή μου για τεκνοποιία. Παρ’ όλ’ αυτά, η απάντηση πάλι είναι όχι για μένα. Δυστυχώς, βλέπω δυσοίωνο το μέλλον. Δυσοίωνο, γιατί οι σχέσεις των ανθρώπων δεν μου μοιάζουν τόσο ποιοτικές. Γιατί το περιβάλλον δεν είναι υγιές για να μεγαλώσουν. Γιατί φοβάμαι ότι θα τα κάνουν ρομποτάκια, ότι θα τους περάσουν τσιπάκια. Με έχουν τρομάξει οι ταινίες. Με έχουν τρομάξει και από πιο παλιά αυτές του Hollywood, δεν ξέρω αν έχεις δει το Hunger Games. Μου είναι τρομακτικό ότι θα γίνει έτσι αργότερα ο κόσμος. Οπότε βλέπω δυσοίωνο το μέλλον, και εφόσον το βλέπω δυσοίωνο δεν μπορώ να φέρω μια ψυχή σε κάτι που από πριν βλέπω δυσοίωνο. Αν το έβλεπα ευοίωνο, θα έλεγα οκέι.
Απ’ ό,τι καταλαβαίνω λοιπόν, για σένα η μητρότητα είναι μια ευθύνη που δεν θέλεις να αναλάβεις όχι επειδή εσύ δεν θέλεις να γίνεις μητέρα, αλλά δεν θέλεις να φέρεις στον κόσμο ένα παιδί για ηθικούς λόγους.
Ναι, ίσως να μου άρεσε… Η αδελφή μου έχει δύο παιδάκια, εννέα και δώδεκα χρόνων. Αγγελούδια, πανέμορφα, τα χαίρομαι όταν τα βλέπω. Είμαι συνδεδεμένη με τα παιδιά, αλλά δεν έχω νιώσει ότι θέλω να γίνω μάνα. Οπότε δένει μαζί με όλα τα άλλα, εφόσον δεν έχει βγει από μέσα μου το να νιώθω ότι θέλω να κρατήσω ένα δικό μου παιδί στην αγκαλιά. Δεν το έχω νιώσει και θεωρώ ότι ίσως να μην είναι για εμένα. Ωστόσο, πιστεύω ότι αν ήμουνα μάνα, θα ήμουνα πολύ καλή μάνα. Το πιστεύω. Έχω τα σκυλάκια μου, τα φροντίζω, έχω ένα πρόγραμμα, μια ρουτίνα, η δουλειά μου είναι τακτοποιημένη επαγγελματικά. Είμαι αρκετά καλά δηλαδή. Νομίζω ότι αν με ρώταγες «αυτή η γυναίκα είναι να γίνει μάνα;», θα σου έλεγα «ναι, μια τέτοια γυναίκα αξίζει για να γίνει μάνα. Έχει φροντισμένη τη δουλειά της, τα χρήματά της, έχει το μυαλό της στη θέση της, είναι σε θεραπεία. Οπότε έχει το υπόβαθρο να κάνει σωστή οικογένεια».
Έχεις δεχτεί πιέσεις στο να κάνεις παιδί ή δέχεσαι πιέσεις τώρα;
Είναι η μητέρα μου, η οποία πάντα έλεγε ότι το περιμένει. Το περιμένει φυσικά, ο οικογενειακός κύκλος το περιμένει – η μητέρα κυρίως. Πολύ σημαντικό ρόλο για εμένα παίζει εκείνη, συν του ότι η αδελφή του μπαμπά μου δεν παντρεύτηκε ποτέ, δεν έκανε παιδιά. Και πάντα με μεγάλωνε η μητέρα μου μη γίνω η αδελφή του μπαμπά, που δεν έκανε παιδιά και δεν παντρεύτηκε. «Θα μείνεις άκληρη» και τέτοια. Είναι αυτό που λέει η κοινωνία – αυτό είναι της κοινωνίας όχι τόσο της μάνας μου. Εμένα ήτανε να μη γίνω σαν τη θεία.
Οπότε υπήρχε σαν φόβητρο η θεία στην οικογένεια;
Ναι, ναι! Και όσο μεγαλώνω της μοιάζω, έτσι; Της μοιάζω στις επιλογές, στη δυναμικότητά της. Λέω: «Κοίτα να δεις. Αυτό που μου ’λεγε και φοβόταν να μη γίνει, μοιάζω να γίνομαι εγώ». Αλλά βλέπω όσο περνούν τα χρόνια ότι επιμένω στο «δεν θα κάνω παιδιά, γιατί θέλω να ζήσω τη ζωή μου». Θεωρώ ότι ένα παιδί θα με δεσμεύσει, συν ότι είναι πολύ μεγάλη η ηθική ευθύνη απέναντι στο παιδί, σε μια καινούργια ψυχή. Εγώ έτσι το βλέπω. Θα με δεσμεύσει για πράγματα που, επειδή τα χρεώθηκα εγώ ως παιδί, δεν τα έχω βιώσει. Νιώθω ακόμα την ανάγκη να ζήσω πράγματα στη ζωή. Αλλά ασυνείδητα και η κοινωνία πιέζει: «Αφού εσύ δεν είσαι παντρεμένη, δεν έχεις παιδιά, δεν ξέρεις εσύ, δεν ξέρεις τι σημαίνει οικογένεια». Και η μητέρα μου το περιμένει δηλαδή, το ξέρω ότι το περιμένει. Δεν το λέω έτσι απλά σαν αίσθηση, το ξέρω ότι το περιμένει.
Δηλαδή σε πιέζει με λόγια ή είναι από πίσω μια άρρητη πίεση;
Πιο παλιά το έλεγε, έως και πριν κάνα δυο χρόνια το έλεγε. Λίγο πρόσφατα που εγώ λέω: «Μια χαρά δεν είμαι έτσι;». Καμιά φορά, μου κάνει συζητήσεις για άλλες κι όταν εγώ λέω: «Καλά δεν είμαι έτσι που ’χω την ησυχία μου;». «Ναι, καλά», απαντάει.
Υπάρχει μια υποτίμηση εκεί πέρα;
Αυτή η υποτίμηση, ναι! Υπάρχει υποτίμηση!
Από γυναικολόγους έχεις δεχτεί πιέσεις ή δέχεσαι πιέσεις;
Ομολογώ ότι στον γυναικολόγο μου ναι, θα τολμήσω να το πω. Όντως υπήρξε παρότρυνση, όχι πίεση. Μου λέει «Λίνα, τι θα γίνει; Είσαι στα σαράντα, δεν θα κάνεις ένα παιδάκι;» «Όχι», του λέω. «Δεν έχω ανάγκη, δεν έχω νιώσει την ανάγκη ποτέ. Εφόσον δεν το έχω νιώσει, πώς να πάω να κάνω κάτι και μετά…». Είναι πολύ σημαντικό για εμένα να το νιώσω πρώτα. Μου λέει: «Έλα τώρα, δεν θα κάνεις ένα παιδί; Να κάνεις ένα παιδί!» Επίσης, έχω μια φίλη η οποία είναι αναισθησιολόγος σε μαιευτική κλινική. Έχει παιδιά και μου λέει: «Έχω μετανιώσει για ένα σωρό πράγματα, για ένα πράγμα δεν έχω μετανιώσει: για τα παιδιά που έκανα. Κάνε ένα παιδάκι και θα δεις, είναι πολύ διαφορετικά μετά». Την καταλαβαίνω ότι το λέει με αγάπη, όχι καταπίεση. Από την άλλη, επειδή είναι ένας καλός άνθρωπος στη ζωή μου, δεν μπορώ να σου πω ότι η γνώμη της με αφήνει ανεπηρέαστη. Άρα ο ένας σου λέει «κάνε», ο άλλος σου λέει «μην κάνεις», ο άλλος σου λέει να το σκεφτείς… Είναι αυτές οι πιέσεις από όλες τις πλευρές.
Δέχεσαι και από αγνώστους; Από άλλες γυναίκες;
Όχι, από άλλες γυναίκες δεν μπορώ να πω. Χτες ήμουν με μια φίλη και μου λέει: «Έλα ρε Λίνα, αν δεν γίνεις εσύ μάνα ποια θα γίνει;» Μου μίλαγε για πιθανή δική της εγκυμοσύνη γιατί θέλει να μείνει έγκυος, είναι στα τριάντα επτά. Ίσως να πρόβαλλε κάτι σ’ εμένα εκείνη την ώρα αλλά τελικά ναι, με επηρέασε.
Νιώθεις ότι καλείσαι να δικαιολογηθείς, να εξηγήσεις γιατί δεν θέλεις να γίνεις μαμά;
Ναι. Υπάρχουν φορές που νομίζω ότι χρειάζεται να το εξηγήσω. Και φυσικά προέχει στον εαυτό μου πρώτα γιατί μάλλον ακόμα κι εγώ αμφιβάλλω. Είναι τόσο μεγάλη η πλύση όλα αυτά τα χρόνια «θα μείνεις μόνη σου και θα το μετανιώσεις» και λέω «λες, ρε παιδί μου;». Γιατί –κακά τα ψέματα– τώρα είμαι στα κρίσιμα χρόνια. Ίσως αξίζει να σημειωθεί ότι μια φορά έμεινα έγκυος. Έμεινα έγκυος το πρώτο βράδυ που κοιμήθηκα με κάποιον στα τριάντα μου, ο οποίος ήταν παντρεμένος. Τότε, η στάση μου ήταν αυτή που έχω και τώρα. Από παιδί δεν μπορώ να σου πω ότι ήμουν στη φάση ότι θέλω να κάνω οικογένεια, να παντρευτώ. Ήξερα απλά ότι, αν έχω παιδί, θα είμαι καλή μάνα. Αυτό το ήξερα. Στα τριάντα μου, λοιπόν, είχα μπλέξει μ’ έναν παντρεμένο. Βασικά, δεν πρόλαβα να μπλέξω γιατί αυτό έγινε η αφορμή να ξεμπλέξω τελικά. Μου τα ’ριχνε αλλά τον έδιωχνα. Τελικά, μετά από δυο μήνες βρεθήκαμε στο κρεβάτι. Χωρίς καλά-καλά να τελειώσει μέσα, και έχοντας πάρει το χάπι της επόμενης μέρας, έμεινα έγκυος. Το έμαθα στις πέντε εβδομάδες. Για μένα ήταν μεγάλο σοκ στα τριάντα μου να βιώνω κάτι τέτοιο, επειδή είχα έρθει από την επαρχία στην Αθήνα για το επαγγελματικό μου κομμάτι. Ήδη είχα μετακομίσει σε μια καινούργια πόλη μόλις έναν μήνα και να με ξαφνικά έγκυος σε παιδί ενός αγνώστου. Δεν άντεξα να το κρατήσω. Σκέψου ότι το έμαθα Τετάρτη, και το Σάββατο το… Ναι.
Δεν σ’ ενδιέφερε κιόλας, δεν ήταν κάτι που ήθελες.
Ναι. Μα δεν τον ήξερα! Πώς να φέρω ένα παιδί έτσι; Είπα ότι, αντί να ταλαιπωρώ ένα παιδί και να του πω αύριο μεθαύριο «αυτά κι αυτά», λέω δεν πειράζει. Ας σηκώσω εγώ τη δικιά μου βλακεία θες; Λάθος; Ό,τι είναι. Ας το σηκώσω εγώ κι ας το κουβαλάω εγώ από εδώ και μπρος. Δικό μου είναι. Κάπως έτσι.
Έχει επηρεάσει τις φιλίες σου; Έχεις χάσει φίλες λόγω μη μητρότητας;
Όχι. Θα τολμήσω να πω πως όχι. Έχω αρκετές φίλες, ελεύθερες όμως. Δηλαδή, δεν έτυχε να έχει παιδιά ή να γέννησε κάποια από τις φίλες μου, και εφόσον γέννησε να απομακρύνθηκε λόγω παιδιών. Έχω κάνει και φιλία με συνάδελφο που έχει τέσσερα παιδιά. Μπορεί να μη βρισκόμαστε, αλλά την έχω επισκεφτεί κάποιες φορές στο σπίτι της ή υπάρχει μια τηλεφωνική επικοινωνία. Βέβαια, είναι λίγο δύσκολη η επικοινωνία, αλλά δεν έχω νιώσει τον ρατσισμό «εσύ δεν έχεις παιδιά, άρα δεν μιλάω μαζί σου».
Το ανέφερα γιατί αρκετές φορές όταν οι φίλες τους μένουν έγκυοι και μετά κάνουν παιδιά, αλλάζει ο τρόπος ζωής και σιγά σιγά απομακρύνονται.
Ναι, αλλάζει, το βλέπω. Τολμώ να πω ότι όσες γυναίκες σκέφτομαι αυτή τη στιγμή γύρω μου δεν έχουν παιδιά. Ή είναι χωρισμένες. Έχουν παιδάκια στην εφηβεία, αλλά είναι χωρισμένες. Δεν έχουν παιδιά που έχουν γεννηθεί τώρα.
Μετανιώνεις για κάτι στη ζωή σου;
Όχι, νομίζω πως όχι. Παρότι ήμουν αρραβωνιασμένη στα εικοσιένα μου στην επαρχία και αυτό για το τι θα πει ο κόσμος. Ήμουνα με έναν συνάδελφο και είχα τη μάνα μου «τι θα πει ο κόσμος που είσαι με έναν συνάδελφο». Δεν μπορούσα ποτέ να με φανταστώ νυφούλα! Δεν μπορούσα να με φανταστώ νυφούλα, δεν το είχα! Ίσως να είχα μεγαλώσει διαφορετικά αν έμενα εκεί, δεν το έβλεπα όμως. Δηλαδή, από την εργασία με τον εαυτό μου βλέπω ότι ήταν τόσο αναγκαία τα βήματα μου και η ωρίμανσή μου σε αυτόν τον δρόμο, που καταλαβαίνω όλες μου τις επιλογές μέχρι τώρα.
Είναι σταθερή αυτή η απόφασή σου απ’ ό,τι καταλαβαίνω.
Ναι.
Σκέφτεσαι το μέλλον καθόλου; Πώς θα είναι αργότερα η ζωή σου χωρίς παιδιά;
Κοίταξε, σκέφτομαι αυτή τη στιγμή τη σχέση μου με αυτόν τον άνθρωπο που ανέφερα και πριν. Έχει χωρίσει γύρω στον ενάμιση χρόνο από ένα διαζύγιο με μια γυναίκα που ήταν απούσα απ’ τον γάμο. Έχει ένα κοριτσάκι που ακόμα δεν ξέρει πού πάει και πού έρχεται και με ποιον από τους δυο γονείς πρέπει να είναι. Ξέρεις, μοιράζεται. Το παιδί ακόμα δεν έχει συνέλθει. Δεν έχω κατασταλάξει ακόμα σ’ αυτή τη σχέση, αλλά δεν έχω και τον χρόνο νομίζω. Νομίζω ότι είναι και δικό μου. Δεν νιώθω σιγουριά; Σκέφτομαι το μετά, αλλά επειδή βλέπω τις φίλες που σου ανέφερα πριν, από τις οποίες η μία είναι αυτή που έχει παιδιά μεγάλα και μου λέει να κάνω ένα παιδάκι αλλά έχει τα χρήματά της, έχει τη δουλειά της και ζει τη ζωή της πολύ καλά. Και κάτι άλλες γυναίκες που κι αυτές έχουν παιδιά αλλά… Η θεία μου που δεν έχει παιδιά… Βλέπω ότι η ζωή συνεχίζεται και χωρίς παιδιά. Δεν είναι ανάγκη να έχεις παιδιά. Το βλέπω δηλαδή, το βλέπω πραγματικά και τις βλέπω χαρούμενες. Δεν βλέπω κάποια λυπημένη που δεν έκανε παιδιά, ούτε βλέπω κάποια να μου πει «έχω μετανιώσει που δεν έχω κάνει παιδιά». Βλέπω και γυναίκες που λένε: «Δόξα τω Θεώ που τα έχω και τα χαίρομαι, αλλά αν με ρώταγες και ήμουν στην ηλικία σου…». Δηλαδή παρότρυνση από μητέρες να μην… Έχω φίλη από τη θεραπεία που έχει παιδιά και μου λέει «αν ήμουν στην ηλικία σου, δεν θα έκανα παιδιά». Σκέψου ότι συνήθως οι γυναίκες δεν αναιρούν με τίποτα το «α έκανα παιδιά, ήταν η σωστή επιλογή».
Ναι, το θίγω αυτό στο βιβλίο μου. Υπάρχουν γυναίκες που το μετανιώνουν, αλλά πού να τολμήσουν να το πουν.
Α, μπράβο! Και εκείνη είπε αυτή την κουβέντα. Λέει: «Αν είχα την επιλογή δεν θα έκανα παιδιά, θα επέλεγα να μείνω μόνη μου. Φυσικά και τα χαίρομαι τα παιδιά μου, φυσικά και τα αγαπάω, τα λατρεύω και δίνω και τη ζωή μου, αλλά αν είχα την επιλογή δεν θα έκανα».
Ποια λέξη βρίσκεις ότι σου ταιριάζει καλύτερα; Χωρίς παιδιά, άτεκνη, μη μητέρα, κάτι άλλο, καμία από αυτές;
Νομίζω το «ελεύθερη». Δεν μου είναι καλός χαρακτηρισμός το «παιδιά ή μη παιδιά». Και επειδή ίσως έχω ζήσει αρκετά χρόνια μόνη μου σε μη συντροφικές σχέσεις, ήταν και μια αποδοχή ότι είμαι μόνη μου. Οπότε ενδέχεται αυτό το σενάριο να παιχτεί μέχρι το τέλος της ζωής μου. Είμαι μόνη μου. Οπότε «μόνη μου ελεύθερη».
