Τι σημαίνει για σένα το ότι δεν έχεις παιδιά;
Έχει διττή διάσταση. Το ένα κομμάτι είναι ότι μερικές φορές αυτό με σπρώχνει, με πετάει έξω από τον κόσμο, έξω από το mainstream πάρα πολύ. Είναι έντονο αυτό, όσο μεγαλώνω. Σκέψου ότι άρχισα να το νιώθω αυτό από την ηλικία των 30. Μέσα σ’ αυτή τη δεκαετία μεγάλωνε ολοένα και περισσότερο η κλίμακα της αίσθησης της κοινωνικής πίεσης, της αίσθησης ότι παντρευόταν η μία μετά την άλλη, γνωστές μου, φίλες μου, ξαδέρφες μου, κι εγώ σαν να έμενα εκτός. Άλλαζε η ζωή τους, αφιερώνονταν στα παιδιά και στην οικογένεια, οι παρέες αραίωναν και τα θέματα της συζήτησης επίσης αραίωναν. Και φυσικά και τα τηλέφωνα με τα καλέσματα τύπου «έλα να βρεθούμε». Η μία διάσταση είναι αυτή: το ότι ένιωθα εκτός από τον κόσμο. Υπάρχει και μια άλλη διάσταση, την οποία όμως έχω πιάσει τον εαυτό μου να αισθάνομαι κρυφά από τον εαυτό μου, ενοχικά και φοβικά, κρύβω ότι η άλλη διάσταση είναι ότι νιώθω μία μορφή ελευθερίας.
Γιατί ενοχικά και φοβικά;
Γιατί νιώθω ότι εκτός από τις γυναίκες που δεν έχουν παιδιά από επιλογή τους –τις λίγες γυναίκες που ξέρω και το κουβεντιάζουμε– οι υπόλοιπες με κοιτάνε σαν μίασμα· ότι είμαι μια χαζή που δεν έχω καταλάβει πόσο θα ολοκληρωθώ όταν θα κάνω παιδιά, ότι είμαι ανώριμη, εγωκεντρική, ότι δεν έχω κατεύθυνση ζωής. Βασικά, από κάτω βαθιά κρύβεται η λέξη «παρτάλι».
Εισπράττεις τέτοια βλέμματα από γυναίκες;
Βέβαια, πάρα πολύ. Σκέψου ότι ζω στην επαρχία κι είναι ακόμα πιο έντονο. Μάλιστα, είμαι τυχερή γιατί εδώ στην ________, την τελευταία δεκαετία λειτουργούν πάρα πολλές εθελοντικές ομάδες και ομάδες προσωπικής ανάπτυξης, δηλαδή υπάρχει κινητοποίηση του πολίτη και μέσα από αυτές τις κινητοποιήσεις στις οποίες συμμετείχα και εγώ συνάντησα γυναίκες, και μεγαλύτερες από μένα και στην ηλικία μου, οι οποίες συνειδητά δεν έκαναν παιδιά· όταν τις συναντάω είναι σαν να βρίσκουμε ο ένας τον άλλον, να βρίσκουμε τη φυλή μας. Αυτές οι γυναίκες δεν δείχνουν αυτή την αποδοκιμασία. Οι άλλες, όμως –και δεν σου λέω τώρα για γυναίκες που είναι ταγμένες στα οικοκυρικά– αλλά γυναίκες και καριερίστες με παιδιά, το βλέπουν ως όρο αποτυχίας το να μην κάνεις παιδιά. Έπιασα τον εαυτό μου τον τελευταίο ένα χρόνο που έχω μπει σε πρόωρη κλιμακτήριο, με όλα τα συμπτώματα, όταν λοιπόν πια με ρωτάνε γιατί δεν έχω κάνει παιδιά, δεν κάνω αυτό που έκανα παλιότερα, δηλαδή να στηρίξω τη θέση μου ή τα πρώτα χρόνια που το έκρυβα, γιατί πιο μετά πέρασα στην επανάσταση, το πετούσα, επιχειρηματολογούσα για αυτό· φέτος έπιασα τον εαυτό μου να χρησιμοποιώ την κλιμακτήριο ως δικαιολογία που δεν έχω παιδιά για να με αφήνουν ήσυχη και να μη χρειάζεται συνέχεια να εξηγώ και να εισπράττω τα βλέμματα of sympathy, «αχ παιδάκι μου, αχ καημενούλι μου, δεν πειράζει, θα υιοθετήσεις»…
Το απίστευτο είναι το εξής: ενώ άρχισα να το χρησιμοποιώ ως δικαιολογία, στην πορεία η ιδέα της υιοθεσίας άρχισε να μου φαίνεται πάρα πολύ γοητευτική. Επειδή είμαι ένα πλάσμα που δέχτηκε πάρα πολλή κακοποίηση στα παιδικά χρόνια μέχρι τα 18 μου –κακοποίηση σε κάθε επίπεδο, σωματική, συναισθηματική, σεξουαλική, διανοητική– η ιδέα να υιοθετήσω ένα παιδί που με ένα τρόπο έχει ζήσει μια μορφή κακοποίησης μου φάνηκε πάρα πολύ ελκυστική. Είναι η πρώτη φορά μετά από πολλά χρόνια ψυχοθεραπείας που έπιασα τον εαυτό μου να εμπιστεύομαι τον εαυτό μου ότι μπορώ να δώσω αγάπη και όχι να αναπαραγάγω το μοντέλο της κακοποίησης με το οποίο μεγάλωσα. Ένας λόγος που είχα αποφασίσει να μην κάνω ποτέ παιδί είναι επειδή ορκίστηκα ότι δεν θα γίνω κακοποιητική όπως η μάνα μου. Επειδή είδα και τη μεγάλη μου αδερφή να κάνει παιδί και να της φεύγουν κακοποιητικές συμπεριφορές, αν και προσπάθησε φιλότιμα να μην της φύγουν, είπα όχι άστο. Πριν από εννιά χρόνια πήρα δύο γατιά. Αυτά τα εννιά χρόνια τα χτυπούσα. Έχω ρίξει το κλάμα θανατηφόρο και ορκίστηκα ότι δεν θα επιτρέψω να ξαναγίνω σκύλα σε κανένα ανθρώπινο πλάσμα.
Το ότι δεν ήθελες παιδιά ήταν κάτι που ήξερες από πάντα ή αποκρυσταλλώθηκε αργότερα;
Πολύ ωραία ερώτηση. Νομίζω ότι όταν ήμουν μικρή, στο Γυμνάσιο, πίστευα πως όταν μεγαλώσω πολύ –μετά τα 30 σίγουρα– γιατί όχι, μπορεί να κάνω παιδιά, αν ερωτευτώ κάποιον. Πίστευα ότι το να κάνω παιδιά σχετιζόταν πολύ με το να νιώσω εμπιστοσύνη, ασφάλεια και αγάπη με έναν σύντροφο. Από το Λύκειο και μετά, όταν γνωρίστηκα και με τις ουσίες, δηλαδή έκανα βαριά χρήση ουσιών για μια δεκαετία, αυτό ήταν αδιανόητο. Στα 19 μου, έκανα μια έκτρωση, παρ’ όλο που έμεινα έγκυος από τον μεγαλύτερό μου έρωτα. Δεν μπορούσα να διανοηθώ ότι θα έχω παιδί. Σήμερα, συνειδητοποίησα ότι πολλές φορές μέσα σε αυτή τη δεκαετία, κάθε χρονιά μετράω πόσο χρονών θα ήταν αυτό το παιδί μου αν το είχα.
Το μετανιώνεις;
Που έκανα έκτρωση; Ποτέ! Χρόνια προσποιούμουν ενοχές για να μη με πρήζουν ότι είμαι καμία δολοφόνος. Κανένα αίσθημα ενοχής δεν έχω. Απλώς, μου έκανε εντύπωση που επέτρεψα στον εαυτό μου να έχω την περιέργεια πώς θα ήταν να έχω παιδί. Αλλά δεν ξέρω αν θέλω να παραιτηθώ από τον τρόπο ζωής που έχω τώρα για να κάνω παιδιά.
Οπότε δεν είχες ποτέ καμιά σκορδοκαΐλα να κάνεις παιδί;
Ποτέ, ποτέ! Η αδερφή μου, ας πούμε, η μεγάλη, το ήθελε από το Γυμνάσιο. Ήταν στόχος ζωής το να κάνει παιδί.
Αν κατάλαβα, ούτε ήθελες να κάνεις αλλά ούτε και δεν δεν ήθελες;
Ποτέ! Κατάλαβα από πάρα πολύ νωρίς πόσο μύθος είναι η έννοια του μητρικού φίλτρου. Δεν είχα ποτέ σκορδοκαΐλα, ακριβώς. Ίσα ίσα, αυτό που με προβλημάτιζε ήταν: «Συμβαίνει κάτι μ’ εμένα και δεν έχω αυτή τη διάθεση;» Στην πορεία έλεγα μήπως είναι εγωκεντρισμός. Μετά έλεγα ότι σίγουρα έπαιξε ρόλο η δική μου η κακοποίηση, δηλαδή ποτέ δεν ένιωσα ότι το παιδί είναι κάτι εύκολο. Θεωρώ ότι το μεγάλωμα του παιδιού θέλει ικανότητα στην επικοινωνία, στο να συνδέεσαι. Μου φαίνεται πάρα πολύ big deal για να το αναλάβω αυτό. Θεωρώ ότι το να είσαι παιδί είναι κάτι πάρα πολύ ανίσχυρο και απαιτεί μια σοβαρή ευθύνη. Αργότερα απέκτησα αγχώδη διαταραχή και μου φαινόταν αδιανόητο ότι θα είχα την έγνοια ενός πλάσματος για τόσα χρόνια. Ήμουν στα δύο άκρα· πίστευα ότι θα γινόμουν είτε υπερπροστατευτική, που πάλι θα γινόταν ζημιά, είτε κακοποιητική.
Εισέπραττες πιέσεις να γίνεις μητέρα;
Κοινωνικού τύπου, δηλαδή όταν παντρεύτηκα πριν από δύο χρόνια οι φίλες μου με πρήξανε! Πότε θα κάνεις παιδί, πότε θα κάνεις παιδί, άντε κάνε, άντε μείνε έγκυος! Απ’ τον γυναικολόγο μου… Απ’ τον πνευματικό μου, όταν κάποτε, πριν από πολλά χρόνια, ασχολιόμουν με τη θρησκεία. Είχα τέτοια. Εγώ τους έλεγα: «Μα δεν το νιώθω». Αυτοί μου έλεγαν: «Θα το κάνεις και θα νιώσεις μετά». Το είδα να συμβαίνει σε φίλες μου. Η κολλητή μου φίλη, που είναι και κουμπάρα μου, πράγματι έμεινε έγκυος κατά τύχη, δεν ένιωσε τίποτα όταν γέννησε, με φώναξε μέσα, τους έβγαλε όλους έξω για να μου πει με κλάματα: «Δεν νιώθω τίποτα! Τι συμβαίνει με μένα;» Ευτυχώς που είμαι ψυχοθεραπεύτρια και της εξήγησα ότι ο συναισθηματικός δεσμός δημιουργείται με τον καιρό, δεν συμβαίνει με την πρώτη ματιά που βλέπεις ένα ξένο πράγμα πάνω σου! Είδα στην πορεία πώς μέσα έξι μήνες χτίστηκε ο συναισθηματικός δεσμός μεταξύ τους. Δηλαδή, πιστεύω ότι αν έκανα, μετά θα ένιωθα κάτι. Με ρωτάνε πολλές φορές: «Δεν κάνεις παιδιά επειδή δεν τα αγαπάς;» Όχι, δεν είναι αυτό. Δεν είναι ότι δεν τα αγαπάω. Απλώς, δεν μου λέει κάτι! Δεν αισθάνθηκα ποτέ ότι αν κάνω παιδιά θα είμαι ολοκληρωμένη. Δεν αισθάνθηκα ποτέ ότι το να κάνει κάποιος παιδί είναι επιτυχία κοινωνική. Ποτέ!
Από γιατρούς ή γυναικολόγους έχει δεχτεί παροτρύνσεις ή σχόλια;
Κάποια στιγμή ο γυναικολόγος μου –επειδή και αυτός δεν γούσταρε παιδιά, είναι πολύ τσαχπίνης και αλήτης ο γυναικολόγος μου, τον είχα από πάρα πολύ μικρή, ήξερε τα πάντα για μένα, ήταν ένας πάρα πολύ open-minded άνθρωπος– κάποια στιγμή όταν μεγάλωσε –σημείωση, δεν είναι παντρεμένος, έχει μία σύντροφο πάρα πολλά χρόνια και είναι σαν παντρεμένοι– λοιπόν αυτή η γυναίκα αφού πέρασε καρκίνο του μαστού, μετά τον καρκίνο του μαστού αποφάσισε ότι θέλει να μείνει έγκυος, στα 42 της. Του είπε ότι θέλει παιδί, και αυτός το δέχτηκε γιατί το ήθελε αυτή. Αφού γεννήθηκε το παιδί του, μου είπε: «Κάνε παιδί! Μπορεί να το μετανιώσεις, είναι πολύ μεγάλη ευλογία. Δεν το μετανιώνω πια. Μπορώ να ζήσω και χωρίς το παιδί, αλλά είδα ότι είναι πιο ωραία να ζω με το παιδί». Αυτό μου είχε πει επί λέξει. Μπήκα σε πολλές σκέψεις· η σκέψη ότι μήπως το μετανιώσω. Όταν ήρθε η κλιμακτήριος, ένιωθα ασφυχτική πίεση από τον χρόνο ότι έπρεπε να αποφασίσω. Αλλά δεν το έκανα· δηλαδή θα μπορούσα να κάνω ωοψυξία αλλά τσιγκουνεύτηκα να δώσω τα λεφτά, ενώ τα είχα, δεν ήταν ότι ήμουν φτωχή και δεν μπορούσα.
Μετανιώνεις για κάτι;
Τώρα όχι, αλλά φοβάμαι ακόμα μήπως μετανιώσω.
Μετανιώνεις για κάτι άλλο στη ζωή σου;
Όχι! Μόνο μήπως μετανιώσω στα 45 μου που δεν έκανα παιδί. Παλιά, όταν είχα αυτό τον φόβο ήταν πολύ τρομακτικό. Τώρα αυτός ο φόβος δεν έχει την ίδια δύναμη. Κορίτσι μου, αν το μετανιώσεις, θα πας να υιοθετήσεις κι απ’ την Ουγκάντα, αν χρειαστεί. Τόσο απλά. Δεν έχω κανένα πρόβλημα με την υιοθεσία, ακόμα κι ένα μεγάλο παιδί. Μη σου πω ότι ένα μέρος μέσα μου το σκέφτεται λογικό.
Έχεις χάσει φίλες όταν παντρεύτηκαν και έκαναν παιδιά;
Βέβαια, αρκετές. Και με πλήγωσε πολύ αυτό. Στην αρχή νόμιζα ότι έτσι γίνεται, δηλαδή οι γυναίκες που παντρεύονται και κάνουν παιδί χάνονται. Μέχρι που η κουμπάρα μου και παιδί έκανε και παντρεύτηκε και χώρισε και δεύτερη σχέση έκανε και ποτέ δεν χάθηκε από τη ζωή μου. Ποτέ δεν ήταν το παιδί ο λόγος ή η αφορμή για να φύγει. Συνειδητοποίησα ότι οι άλλες θέλανε να κάνουν παρέα με γυναίκες που έχουν και αυτές παιδιά για να ξεφορτώνονται για λίγο το μωρό.
Έχεις εισπράξει από μητέρες βλέμματα οίκτου ή λύπησης ή…
Απαξίωσης! Κυρίως απαξίωσης. Τον οίκτο τον εισπράττω όταν μιλάω για την κλιμακτήριο. Κατά βάθος, πιστεύω ότι ορισμένες από αυτές –γιατί το έπιανα στο βλέμμα τους, ίσως βοηθάει και η δουλειά μου στο να το καταλάβω– έβλεπα τον φθόνο, τη ζήλια. Ξέρω ότι κάποιες από αυτές μετάνιωσαν, αλλά είναι τόσο βαθιά η ενοχή όταν αγαπάς το παιδί σου για να πεις ότι μετάνιωσες και θα ’θελες να ήσουν ελεύθερη, που καταλαβαίνω, δεν το ξεστομίζουν αυτό το πράγμα. Το σεμινάριό σου ήταν φοβερά διαφωτιστικό και απελευθερωτικό για τις γυναίκες.
Νιώθεις ότι χρειάζεται να κάνεις κάποιο είδος κάμινγκ άουτ για το γεγονός ότι δεν έχεις παιδιά;
Ναι, το νιώθω, ναι, γιατί νιώθω ότι αν κάνω κάμινγκ άουτ, θα επιτρέψω στον εαυτό μου να είμαι περισσότερο ο εαυτός μου. Και δεύτερον, με νοιάζει και άλλες γυναίκες να βρουν αυτή την ησυχία. Δεν με νοιάζει μόνο για τον εαυτό μου. Οι γυναίκες έχουν περάσει από τόσο μισογυνισμό, τόση μισαλλοδοξία, τέτοιο ρατσισμό. Είναι απίστευτο πώς έχει χρησιμοποιηθεί η μητρότητα για να καθαγιαστεί η γυναίκα και ταυτόχρονα να τη βάλουμε σε ένα κανάλι συγκεκριμένης ζωής.
Επηρεάζει την ερωτική σου ζωή με οποιοδήποτε τρόπο;
Όχι, είχα την τύχη να μην έχω πετύχει συντρόφους από τους οποίους να εισπράττω συναισθηματικό εκβιασμό για παιδί. Βέβαια, για χρόνια στη ζωή μου, το μόνο κριτήριο για τους συντρόφους που διάλεγα ήταν να είναι καλοί στο κρεβάτι· δεν ήτανε για κάτι άλλο. Από αυτούς που είχα σοβαρά, ένας τους ήθελε παιδί – μ’ αυτόν αρραβωνιάστηκα για πέντε χρόνια. Εγώ προσπαθούσα πάρα πολύ να μην κάνω παιδί γιατί δεν ήθελα γενικά μαζί του. Η σεξουαλική ζωή μου επηρεάστηκε, γιατί ο συγκεκριμένος άνθρωπος έχυσε μέσα μου κάποιες φορές χωρίς να με ρωτήσει. Και έτρεχα να πάρω το χάπι της επόμενης μέρας, φοβερά εκνευρισμένη, γιατί ένιωθα ότι πήγαινε να με παγιδέψει.
Με τον άντρα μου, από την αρχή του είπα: «Να ξέρεις ότι εγώ δεν θέλω παιδιά». Και μου είπε: «Εγώ μπορεί και να θέλω». Ένα κλικ που με έκανε να τον ερωτευτώ παραπάνω ήταν η δήλωση που μου έχει κάνει τότε στην αρχή: «Ναι, θέλω παιδιά, αλλά δεν θέλω να ζήσω τη ζωή μου χωρίς να είσαι σε αυτήν, με ή χωρίς». Πολύ ωραίο πράγμα! Μου είπε πιο μετά μήπως να το σκεφτούμε. Έπιασα τον εαυτό μου και καλά είναι να χρησιμοποιώ το «Εντάξει μωρέ, ίσως και να κάνουμε ένα» και να κάνουμε ελεύθερο σεξ, με διακεκομμένη συνουσία, αλλά αυτό το έκανα μόνο για την απόλαυση και την καύλα. Δεν το έκανα καθόλου για το μήπως μείνω έγκυος. Το έκανα με την ελπίδα ότι αφού έχω κλιμακτήριο δεν θα μείνω έγκυος.
Ποια λέξη σου ταιριάζει καλύτερα;
Το «άτεκνη» αλήθεια δεν μ’ αρέσει καθόλου. Είναι στιγματιστικό. Είναι όπως λέγανε παλιά τη «στείρα». Το «μητέρα μηδέν παιδιών» μου φαίνεται κάπως γιατί δεν καταλαβαίνω τον λόγο που βάζουμε τον τίτλο «μητέρα». Νομίζω ότι είναι εξωραϊστικό, ότι πάει να απενοχοποιήσει. Επίσης δεν μου αρέσει. Το «γυναίκα single» ή, πώς να το πούμε, «γυναίκα χωρίς μητρότητα»… αλλά και αυτό κάπως μου φαίνεται. Ειλικρινά, δεν ξέρω τι τίτλο να του βάλω. «Γυναίκα χωρίς παιδιά» είναι μια χαρά. Εκεί τελειώνει η ιστορία. Δεν χρειάζεται να βάλω άλλο τίτλο. Ή γυναίκα που δεν είναι μητέρα και αυτό μου κάνει μια χαρά.
