του Λύο Καλοβυρνά
Πολλοί θεραπευόμενοί μου αλλά και φίλοι αναφέρουν αυτή την περίοδο ότι αισθάνονται μια βαριά διάθεση, μια γενικότερη ματαίωση, μια ασαφή δυσθυμία, χωρίς να μπορούν να εντοπίσουν ακριβώς γιατί, ακόμα και αν δεν περνάνε τόσο άσχημα στις τωρινές συνθήκες καραντίνας. Εξάλλου, κι εγώ νιώθω το ίδιο: κάτι αόριστο να με σιγοτρώει μέσα μου και να αφαιρεί απόλαυση απ’ όλα όσα κάνω. Υπάρχει εξήγηση.
Η κατάσταση που ζούμε αυτή την περίοδο είναι πρωτόγνωρη, εξαντλητική και αγχωτική όχι μόνο επειδή έχουμε αναγκαστεί να αλλάξουμε πολύ βασικές καθημερινές μας συνήθειες, ούτε μόνο επειδή αγχωνόμαστε για το πώς θα εξελιχθούν τα πράγματα. Και η αλλαγή της καθημερινότητάς μας και η αβεβαιότητα για το αύριο μας προκαλούν δυσάρεστα συναισθήματα, αλλά αυτή η δυσθυμία και βαριά διάθεση νομίζω ότι οφείλονται σε κάτι άλλο που μας συμβαίνει αυτή την περίοδο.
Οι άνθρωποι έχουμε ανάγκη να σχεδιάζουμε το μέλλον μας. Πρώτ’ απ’ όλα, για λόγους απλής επιβίωσης: πρέπει να σκεφτόμαστε αν θα έχουμε να φάμε τον άλλον μήνα ή αν θα έχουμε μια στέγη πάνω απ’ το κεφάλι μας. Σκεφτόμαστε και προνοούμε για το μέλλον, από το πολύ απλό να βάλουμε να μουλιάσουν ρεβίθια απόψε για να φτιάξουμε ρεβιθάδα αύριο, μέχρι το να σπουδάσουμε κάτι τώρα για να μπορούμε να έχουμε τα προς το ζην σε μερικά χρόνια. Επιλέγουμε να ζήσουμε κάτι δυσάρεστο στο τώρα (π.χ. να σκάψουμε) προκειμένου να έχουμε κάτι ευχάριστο ή σημαντικό στο μέλλον (π.χ. να έχουμε τροφή). Οργανώνουμε τη ζωή μας με βάση αυτόν τον σχεδιασμό για το μέλλον: πού θα είμαστε, αν θα είναι ασφαλές και επαρκές το περιβάλλον μας και ούτω καθεξής. Ζούμε το σήμερά μας σχεδιάζοντας το αύριό μας.
Ως άνθρωποι έχουμε ανάγκη να προβάλλουμε τον εαυτό μας στο μέλλον: κάνουμε όνειρα για το μέλλον μας, το πώς θέλουμε να εξελιχθεί η ζωή μας, πού θέλουμε να πάμε, τι θέλουμε να πετύχουμε, με ποιους ανθρώπους να περιστοιχιζόμαστε, ποιες άσχημες τωρινές συνθήκες να αλλάξουμε κοκ. Η προοπτική ενός πάρτι αύριο μας γεμίζει με χαρά σήμερα· το να περιμένουμε μια εκδρομή το επόμενο Σάββατο μας ενθουσιάζει στο τώρα μας και λειτουργεί ως κίνητρο να αντέξουμε τωρινές δυσάρεστες ή πληκτικές συνθήκες.
Η τωρινή κατάσταση με τον κορωνοϊό έχει επηρεάσει καίρια το πώς σχεδιάζουμε τώρα το μέλλον μας. Δυσκολευόμαστε να προβάλλουμε τον εαυτό μας στο μέλλον γιατί το μέλλον μας έχει καταστεί πάρα πολύ αβέβαιο: πόσο θα διαρκέσει η καραντίνα; Τι θα γίνει αφού αρθεί; Σε ποιον βαθμό θα αρθεί; Θα πάμε στις δουλειές μας; Θα υπάρχουν οι δουλειές μας; Θα κυκλοφορούμε έξω σε δύο μήνες; Σε ποιον βαθμό; Θα μπορέσουμε να πάμε διακοπές / στο χωριό / να δούμε τη γιαγιά / τους φίλους μας; Θα μπορούμε να οργανώσουμε το πάρτι γενεθλίων μας; Θα γίνει το ταξίδι που έχουμε κλείσει; Θα γίνουν εξετάσεις για να πάρουμε το πτυχίο μας; Θα μπορέσουμε να τελειώσουμε το τάδε πρότζεκτ στη δουλειά;
Σε όλα αυτά τα απολύτως ζωτικά και σημαντικά ερωτήματα η απάντηση είναι δραματικά αγχωτική: δεν ξέρουμε. Κατά συνέπεια, αδυνατούμε να κάνουμε σχέδια για το μέλλον. Το αποτέλεσμα είναι να αδειάζει το παρόν μας.
Οι άνθρωποι δεν ζούμε στο παρόν, για τον απλούστατο λόγο ότι έχουμε αίσθηση του χρόνου και χρειάζεται αναγκαστικά να προνοούμε για την επιβίωσή μας αύριο. Τώρα που το αύριό μας είναι τόσο αβέβαιο, ζούμε το σήμερά μας δυσκολεμένα, πιο βαριά. Τουλάχιστον κάποιες/οι από μας.
Για τον λόγο αυτό έχει σημασία για την ψυχική μας υγεία να ξανακερδίσουμε μια αίσθηση ελέγχου στη ζωή μας μπροστά στην τόση αβεβαιότητα που μας περιβάλλει. Πώς; Καταρχάς, αναγνωρίζοντας και θυμίζοντας στον εαυτό μας συνεχώς ότι αυτή η αβεβαιότητα για το μέλλον δεν σημαίνει απαραίτητα ένα κακό μέλλον. Σενάρια κάνουμε όλες και όλοι μας για το πώς εξελιχθούν τα πράγματα, ακόμα και οι επιστήμονες. Τίποτα δεν είναι τελείως σίγουρο. Εννοείται ότι θα κάνουμε σενάρια (δηλαδή, προνοούμε για το μέλλον), αλλά ας μας θυμίζουμε συνεχώς ότι αυτά τα φυσιολογικά και χρήσιμα σενάρια που κάνουμε είναι ενδεχόμενα σενάρια και όχι βεβαιότητες. Δεν είναι απαραίτητο ότι θα κολλήσουμε. Δεν είναι απαραίτητο ότι αν κολλήσουμε θα πεθάνουμε. Τα υποθετικά σενάρια που κάνουμε μας κινητοποιούν να πάρουμε προφυλάξεις ούτως ώστε να μη συμβούν, αλλά πρέπει να μας θυμίζουμε ότι παραμένουν σενάρια. Είναι στο χέρι μας, λοιπόν, να κάνουμε και θετικά σενάρια. Ότι τον Αύγουστο θα μπορούμε να πάμε 4 μέρες να δούμε έναν φίλο μας στο νησί. Ότι θα επανέλθει η φυσιολογική καθημερινότητά μας.
Ταυτόχρονα, έχει σημασία να βάλουμε πιο βραχυπρόθεσμους στόχους στο σήμερά μας, δηλαδή να προβάλουμε τον εαυτό μας στο πιο εγγύς μέλλον: αύριο, το ερχόμενο ΣΚ, την άλλη βδομάδα: π.χ. να δω όλη τη φιλμογραφία της Σιγκούρνι Γουίβερ, να τελειώσω ή να ξεκινήσω ένα πρότζεκτ, να βρω γκόμενο/α (το 1/3 των γάμων στις ΗΠΑ και το ΗΒ γίνονται μέσω διαδικτυακών γνωριμιών), να ανακαλύψω νέες μουσικές στο γιούτιουμπ, να μάθω ν’ ανοίγω φύλλο, να μιλάω περισσότερο με ένα φίλο, να μάθω να αλλάζω την ώρα στο ρολόι της κουζίνας, κτλ. Εξυπακούεται ότι τέτοια σχέδια και επιθυμίες για το άμεσο μέλλον δεν θα αρκούν να αντισταθμίσουν το ότι το απώτερο μέλλον μας παραμένει κενό και δεν μπορούμε να μας προβάλουμε σε αυτό. Παρ’ όλ’ αυτά, όντως βοηθάει την ψυχολογία μας να σχεδιάζουμε και να κάνουμε πράγματα, καθώς μας δίνει μια αίσθηση επιτυχίας, νοήματος και ελέγχου πάνω στη ζωή μας.
Όσοι και όσες, βέβαια, έχουν καλλιεργήσει τεχνικές διαλογισμού ή εξακολουθούν να βρίσκουν νόημα σε ασχολίες που εξακολουθούν να είναι εφικτές στις δύσκολες συνθήκες που περνάμε θα μπορούν να παραμένουν σε ένα παρατεταμένο τώρα με μεγαλύτερη ευκολία και ηρεμία. Οι υπόλοιπες/οι χρειάζεται να μας φροντίσουμε ψυχολογικά για να αντέξουμε να ζήσουμε πολλά σήμερα χωρίς ξεκάθαρο αύριο.
