«Παιδιά, εγώ είμαι έφηβος. Μόλις πριν λίγους μήνες έκλεισα τα 14 μου. Ξέρω εδώ και καιρό για την ομοφυλοφιλία μου, αλλά δεν έχω μιλήσει σε κανέναν ποτέ ως τώρα. Ειδικότερα τον τελευταίο καιρό έχω πέσει σε βαθιά κατάθλιψη.. Όλοι με ενοχλούν και με κοροϊδεύουν στο σχολείο. Δεν κρύβω πως πολλές φορές μου έχει έρθει η τάση της αυτοκτονίας, αλλά δεν ξέρω τι να κάνω. Από την άλλη όμως σκέφτομαι και τους δικούς μου.. Αισθάνομαι πως είμαι ένα τίποτα και πως έχω αποτύχει σε αυτή τη ζωή.» Τάσος, 3 Νοεμβρίου 2010, ημέιλ στο περιοδικό 10%
Πολλά λοατκι άτομα ακόμη και σήμερα μεγαλώνουμε ολομόναχα όσον αφορά τον σεξουαλικό μας προσανατολισμό ή/και την έκφραση φύλου: οι γονείς μας δεν είναι εκεί για μας· ακόμα κι όταν οι ίδιοι δεν μας κακοποιούν με ομοφοβικά σχόλια, πολύ συχνά μας αφήνουν τραγικά μόνους/ες μας να τα βγάλουμε πέρα, λόγω της αδυναμίας τους να θίξουν το ταμπού θέμα της ομοφυλοφιλίας ή/και της έκφρασης φύλου.
Το 13χρονο αγόρι που αυτοκτόνησε στη Φυλή δεν αυτοκτόνησε μόνο επειδή τον τραμπούκιζαν ως αδερφή στο σχολείο· αυτοκτόνησε γιατί δεν βρήκε συμπαράσταση μέσα στην οικογένειά του. Ηθελημένα, αλλά πολύ πιθανότερα άθελά τους, τον άφησαν να το διαχειριστεί ολομόναχος. Οι γονείς πάντα γνωρίζουν ή τουλάχιστον υποψιάζονται. Όμως αυτή η σιωπηρή άρνηση των γονέων ν’ ανοίξουν αυτό το ταμπού ζήτημα αφήνει τα παιδιά τελείως μόνα τους. Το ίδιο εμπάργκο σιωπής για την ομοφυλοφιλία μου είχαν θέσει κι οι δικοί μου γονείς, με αποτέλεσμα ούτε εγώ να μπορώ να τους μιλήσω για τις φρικαλεότητες που περνούσα κάθε μέρα στο σχολείο και στον δρόμο. Ζούσα όλες εκείνες τις απειλές ολομόναχος, παρότι δεκαετίες αργότερα η μητέρα μου παραδέχτηκε πως είχε καταλάβει ήδη από τα τέσσερά μου ότι ήμουν γκέι. Όπως παρατηρεί ο ανθρωπολόγος Κώστας Γιαννακόπουλος: «”Πονηροί” είναι και οι γονείς οι οποίοι “καταλαβαίνουν” την ομοφυλοφιλία του παιδιού τους, αλλά δεν την “ξέρουν”, δεν τη γνωρίζουν συνειδητά. Με άλλα λόγια, πέρα από την ερωτική του διάσταση, ο όρος “πονηρός” υποδηλώνει και τη σιωπηρή ανοχή της ελληνικής κοινωνίας απέναντι στην ερωτική ετερότητα».[1] Με πιο απλά λόγια, καμωνόμαστε όλοι πως δεν βλέπουμε τον ελέφαντα στο δωμάτιο, με εξαίρεση ενδεχομένως κάποια έμμεσα σχόλια τύπου «πρόσεχε πώς περπατάς», «μην κουνάς τα χέρια σου» κοκ.
Όπως εξηγεί ο ψυχίατρος-ψυχαναλυτής Σάββας Σαββόπουλος: «Τα παιδιά και οι έφηβοι που δεν γίνονται αποδεκτά από την οικογένεια ή το σχολείο ή την κοινότητα για έμφυλες ή σεξουαλικές εκφάνσεις της ταυτότητάς τους και βιώνουν συστηματικό εκφοβισμό νιώθουν να χάνουν τα αντικείμενά τους, δηλαδή τους γονείς, τα αδέλφια, τους συμμαθητές, τους συμπαίκτες. […] Η απουσία αναγνώρισης και αποδοχής από το βλέμμα του σημαντικού άλλου οδηγεί στην αίσθηση της ανυπαρξίας. Αν δεν υπάρχεις στο βλέμμα του άλλου, εάν δεν σε κρατάει στην καρδιά του ο σημαντικός άλλος, τότε δεν υπάρχεις και ενδέχεται να απορρίψεις κι εσύ τον εαυτό σου».[2]
Όπως κατέδειξε μια έρευνα του 2009, τα λοατκι παιδιά που απορρίπτονται από τους γονείς τους έχουν υψηλότερα ποσοστά αυτοκτονιών (8,4 φορές υψηλότερα), σοβαρής κατάθλιψης (5,9 φορές υψηλότερα), επικίνδυνου σεξ και χρήσης ναρκωτικών σε σύγκριση με τα παιδιά που η οικογένειά τους τα αποδέχεται.[3] Έτσι λοιπόν πολλά από τα λοατκι παιδιά είναι στην ουσία ορφανά αλλά με γονείς, τραγικά εγκαταλειμμένα να τα βγάλουν πέρα μόνα τους. Και κάποια, όπως το αγόρι στη Φυλή, δεν θα τα καταφέρνουν.
Τα λοατκι παιδιά έχουμε ζήσει έναν ακήρυχτο, καθημερινό πόλεμο – συχνά μέσα στο ίδιο μας το σπίτι, συχνότερα έξω, στον δρόμο, στο σχολείο: τραμπουκισμούς, ξεφωνίσματα, απειλές, σωματική βία, εξοστρακισμό, ροχάλες… Ακόμα κι όσοι/ες περνούσαμε για στρέιτ, έπρεπε ν’ αστυνομεύουμε συνέχεια το σώμα μας και τη συμπεριφορά μας, μπας και μας ξεφύγει κάτι και προδοθούμε. Αυτό που λέγεται «ξένοιαστη παιδική ηλικία» είναι σκέτο ανέκδοτο για πολλά λοατκι παιδιά – είχαμε σχεδόν συνέχεια την έγνοια από πού θα μας έρθει η επόμενη επίθεση ή αν θα κινδυνέψουμε να χάσουμε την αγάπη των δικών μας.
Για να επιβιώσουμε, χρειάστηκε ν’ αναπτύξουμε αμυντικούς μηχανισμούς: πολλές/οί από μας γίναμε υπεραναλυτικοί: αναπτύξαμε ένα υπερευαίσθητο ραντάρ για να σκανάρουμε συνέχεια το περιβάλλον μας και ν’ αναλύουμε τις καταστάσεις, ώστε να βεβαιωνόμαστε αν είναι ασφαλές να υπάρχουμε. Ή πάλι εγκαταστήσαμε μια μόνιμη επιτροπή μέσα στο κεφάλι μας, η οποία έλεγχε κάθε κίνηση του σώματός μας, κάθε λέξη ή τόνο φωνής μην και προδοθούμε. Προφανώς, αυτό το ραντάρ κι η επιτροπή απαιτούσαν πολλή ενέργεια ––ήταν εξουθενωτικό να χρειάζεται συνέχεια να είσαι σε επιφυλακή και να μετράς κάθε κίνηση του σώματός σου–– οπότε πολλοί από μας προτιμούσαμε τελικά να μένουμε μόνοι μας στο δωμάτιό μας παρά να περνάμε αυτή τη δοκιμασία. Έτσι λοιπόν, πολλές κλειστήκαμε στον εαυτό μας, συνηθίσαμε στη μοναξιά μας κι αποφεύγαμε τις συναναστροφές με άλλους ανθρώπους, αφού κάθε συναναστροφή, ακόμα και η πιο απλή, θα μπορούσε να καταλήξει σε εξοστρακισμό ή ρεζίλεμα. Ακόμα θυμάμαι σε καλοκαιρινές διακοπές εγώ κι η αδερφή μου να πιάνουμε φιλίες με κάτι παιδιά, μέχρι που ένα λίγο μεγαλύτερο κορίτσι γυρνάει άξαφνα και μου λέει: «Εσύ μην έρθεις! Γυναικωτό θα σε κάνουμε;» Αποσυνάγωγος άλλη μία φορά…
Κάποια λοατκι παιδιά αναζήτησαν καταφύγιο στα επιτεύγματα: όσο πιο καλός μαθητής είμαι, όσο περισσότερα πτυχία αποκτήσω, όσο πιο πετυχημένος γίνω στη δουλειά μου, ε όσο να ’ναι αντισταθμίζεται το πουστριλίκι. Όσο περισσότερο τέλειος και άψογος είμαι, τόσο πιο απαρατήρητο θα περνάει το «κουσούρι» μου. Παραλλαγή αυτού του αμυντικού μηχανισμού είναι το «καλό παιδί»: αν δεν ενοχλώ κανέναν, αν είμαι απόλυτα ευχάριστος και εξυπηρετικός, είναι πιθανότερο να γλιτώσω από αρνητικά σχόλια. Διότι αν κάποιος δυσαρεστηθεί μαζί μου, ξέρω πολύ καλά με τι χαρακτηρισμούς θα επιλέξει να με χτυπήσει.
Κάποιες/οι από μας δημιουργήσαμε ένα προστατευτικό τείχος από κιλά. Κρυφτήκαμε πίσω από το πάχος μας, το οποίο λειτουργούσε σαν αλεξικέραυνο· το να με κοροϊδεύουν ως χοντρό ήταν απείρως προτιμότερο απ’ το να με κοροϊδεύουν ως αδερφή, όπως έχουν εκμυστηρευθεί αρκετοί θεραπευόμενοί μου. Άλλα παιδιά προσπάθησαν να κρύψουν το «κουσούρι» τους μέσα από την υπεραναπλήρωση: όχι μόνο δεν είμαι πούστης, είμαι πιο άντρας απ’ όλους. Αυτά τα αγόρια κρύφτηκαν πίσω από βίαιες συμπεριφορές· διαφήμιζαν τον ανδρισμό τους με κάθε ευκαιρία και συχνά έκραζαν άλλους, ώστε οι ίδιοι να βρίσκονται πάντοτε στο απυρόβλητο. Αν εγώ τραμπουκίζω τις αδερφές, δεν γίνεται να είμαι κι εγώ αδερφή…
Άλλα λοατκι παιδιά έκλεισαν αυτό το απειλητικό μυστικό τόσο βαθιά μέσα τους, που το ξέχασαν ακόμα και τα ίδια. Η προοπτική ότι μπορεί να είναι γκέι ή τρανς ήταν τόσο τρομαχτική, που την απώθησαν ολοκληρωτικά, με αποτέλεσμα κάποιες φορές να χρειαστεί να περάσουν αρκετά χρόνια, ενίοτε ακόμα και δεκαετίες, μέχρι να νιώσουν αρκετά ασφαλείς (ή αρκετά απελπισμένοι) ώστε να βγει ξανά στην επιφάνεια. Γι’ αυτό συχνά βλέπουμε λοατκι ανθρώπους να καταφέρνουν να ζήσουν την αλήθεια τους στα 40, 50 ή ακόμα και 60 (προτείνω το ντοκιμαντέρ Will και Harper, για την αληθινή ιστορία της Χάρπερ, η οποία εκδηλώθηκε ως τρανς γυναίκα στα 61 της).
Άλλοι αμυντικοί μηχανισμοί επιβίωσης που αναπτύσσουν τα λοατκι παιδιά είναι η καταφυγή στη θρησκεία, στους αυτοτραυματισμούς, στη φαντασία, στα ναρκωτικά και, αν όλα αποτύχουν, στην αυτοκτονία.
Όπως έχω ξαναγράψει, η εφηβεία είναι δύσκολη περίοδος, γιατί σ’ αυτή την ηλικία διαμορφώνουμε τον εαυτό μας, αποκτούμε ταυτότητα. Η σεξουαλικότητα είναι αναπόσπαστο κομμάτι της ταυτότητάς μας και χρειαζόμαστε ένα ευνοϊκό περιβάλλον για να την εξερευνήσουμε και να τη ζήσουμε. Τα λοατκι παιδιά πέρα από τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν όλοι οι έφηβοι, έχουμε κι αυτό το παραπάνω βάρος: πώς θα αποδεχτούμε ––εμείς τα ίδια πρώτα–– αυτή την κοινωνικά μη αποδεκτή ταμπέλα της «αδερφής», της «λεσβίας». Η οικογένεια διαδραματίζει κομβικό ρόλο σε αυτή τη διαμόρφωση της ταυτότητας, διευκολύνοντας ή εμποδίζοντας τη διαμόρφωση ταυτότητας του παιδιού. Η χειρότερη ζημιά γίνεται μέσα στην ίδια την οικογένεια, όταν οι γονείς απορρίπτουν (ρητά ή έμμεσα) το γκέι παιδί τους.
Από τα χειρότερα (αλλά και συχνότερα) πράγματα που μπορεί να κάνει ένας γονιός είναι ν’ αφήσει το παιδί του ν’ αντιμετωπίσει μόνο του την ομοφυλοφιλία του ή ν’ αμφισβητήσει το παιδί του όταν του το αποκαλύψει, ελπίζοντας να μην είναι αλήθεια ή να είναι μια περαστική φάση. Ποτέ μα ποτέ δεν είναι μια περαστική φάση! Η συντριπτική πλειοψηφία των γκέι παιδιών ξέρει από πάρα πολύ μικρή ηλικία (5, 6, 7 ετών) ότι είναι γκέι. Στις ομάδες αυτογνωσίας για γκέι άντρες που κάνω από το 2008, από τους τριακόσιους τόσους γκέι άντρες που έχουν συμμετάσχει, σχεδόν όλοι το είχαν ψυχανεμιστεί από τα 6 ή 7 ή άντε το πολύ στα 11-12. Όπως γράφω στο βιβλίο μου Όταν η αγάπη τολμά να πει το όνομά της: «Τα στοιχεία αυτά επιβεβαιώνονται από επιστημονικές έρευνες για τον σεξουαλικό προσανατολισμό: ανάλογα με την έρευνα, το 31% των γκέι αντρών αντιλήφθηκε ότι έλκεται από άντρες σε ηλικία μικρότερη των 6 ετών· σε άλλη έρευνα, το 13% των γκέι αντρών το είχε ήδη αντιληφθεί πριν κλείσει τα 5· σε άλλη έρευνα, το 69% το κατάλαβε μεταξύ 11 και 16 ετών. Ο μέσος όρος αντίληψης της ομοερωτικής έλξης στα αγόρια είναι τα 11.[4]
Κανένα παιδί δεν αυτοκτονεί από καπρίτσιο. Για να φτάσει ν’ αυτοκτονήσει, πάει να πει ότι εγκαταλείφθηκε μόνο του.
[1] Γιαννακόπουλος Κώστας. (2024). Ανδρικές ομοερωτικές σχέσεις στη μεταπολεμική Ελλάδα. Αθήνα, Ψηφίδες.
[2] Πανταζόπουλος Γιάννης: «Η ομοφοβία δεν είναι ιδεολογική τοποθέτηση αλλά μια μορφή βίας», συνέντευξη στον Σάββα Σαββόπουλο, LIFO (12.07.25).
[3] Ryan C, Huebner D, Diaz RM, Sanchez J. Family rejection as a predictor of negative health outcomes in white and Latino lesbian, gay, and bisexual young adults. Pediatrics. 2009 Jan;123(1):346-52.
[4] Remafedi, G. (1987b). Male homosexuality: The adolescent’s perspective. Pediatrics, 79, 326-330. Floyd, Frank και Stein, T.S.. (2002). Sexual orientation identity formation among gay, lesbian, and bisexual youths: Multiple patterns of milestone experiences. Journal of Research on Adolescence. 12. 167-191. Rosario, M., Meyer-Bahlburg, H. F. L., Hunter, J., Exner, T. M., Gwadz, M., και Keller, A. M. (1996). The psychosexual development of urban lesbian, gay, and bisexual youths. Journal of Sex Research, 33(2), 113-126. 10.1080/00224499609551823
